Dzisiaj szczegółowo omawiam bardzo popularny w polskim społeczeństwie „zachowek”. Zachowek to potoczna nazwa dla cywilnoprawnego roszczenia o zapłatę pieniędzy z tytułu zachowku, czyli w skrócie prawo do żądania zapłaty określonej sumy pieniędzy od spadkobierców.

Aby móc stwierdzić, czy przysługuje Ci prawo do zachowku, musisz w pierwszej kolejności ustalić, czy zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej „KC”) jesteś w określonej grupie osób. Zgodnie z art. 991 § 1 KC „Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.

Mówiąc prościej – musisz być albo małżonkiem spadkodawcy albo jego zstępnym (dzieckiem/wnukiem) albo jego rodzicem. To pierwszy główny warunek, bez którego nie da się przejść do dalszych rozważań o przysługiwaniu roszczenia o zachowek.

To, w jakiej ułamkowej wysokości przysługuje Ci roszczenie zachowkowe, zależy od Twoich indywidualnych właściwości – jeżeli jesteś trwale niezdolny do pracy lub dodatkowo jesteś małoletnim czyli poniżej lat 18, przysługuje Ci roszczenie w wysokości 2/3 udziału, a jeżeli nie spełniasz tych warunków – w wysokości 1/2.

Drugim elementem koniecznym do ustalenia, czy przysługuje Ci prawo do zachowku i w jakiej wysokości, jest ustalenie, w jaki sposób po spadkodawcy przebiegałoby dziedziczenie ustawowe. W tym celu należy ustalić zgodnie przepisami art. 931 – 933 KC porządek dziedziczenia ustawowego. W praktyce wygląda to w ten sposób, że osoby najbliższe po spadkodawcy, posiadając wszystkie informacje o osobach żyjących w dniu śmierci spadkodawcy, ustalają kolejność dziedziczenia i wysokość udziałów spadkowych.

Przykładowo spadkodawca pozostawił po sobie trzech synów w chwili śmierci, a testamentem powołał do spadku jednego z synów z pominięciem pozostałych, który spadek na podstawie testamentu przyjął.

Zgodnie z dziedziczeniem ustawowym, każdemu z synów przypadałby udział 1/3 w spadku (art. 931 § 1 KC). Pozostali synowie są pełnoletni oraz nie są trwale niezdolni do pracy, zatem przysługuje im roszczenie o zachowek w wysokości 1/2 udziału spadkowego, który by im przypadł. Należy w konsekwencji przemnożyć 1/2 przez 1/3 udziału w spadku, który by im przypadł, gdyby dziedziczyli, by otrzymać wysokość roszczenia o zapłatę zachowku w postaci 1/6 udziału w spadku.

KC wyraża roszczenie o zapłatę zachowku jako wartość majątkową mierzoną pieniędzmi. Zgodnie z art. 991 § 2 KC „Jeżeli uprawniony do zachowku nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Trzecim zatem krokiem prawnym, po ustaleniu prawa do zachowku oraz wysokości ułamka w spadku odpowiadającego należnemu zachowkowi, jest ustalenie wartości spadku, który pozostawił spadkodawca oraz przemnożenie tej wartości przez wyliczony udział w zachowku uprawnionego.

Na powyższym przykładzie: jeżeli powołany do spadku pierwszy syn odziedziczył nieruchomość wartą w chwili śmierci spadkodawcy 100.000 zł oraz 200.000 zł pieniędzy, to wartość spadku wynosi 300.000 zł. Teraz pominięci przy dziedziczeniu synowie przemnażają swój udział roszczenia zachowkowego 1/6 przez wartość spadku, otrzymując wynik 50.000 zł. Ich roszczenie o zapłatę zachowku wynosi zatem 50.000 zł.

Po wyliczeniu przez uprawnionego do zachowku wysokości swojego roszczenia, następuje jeszcze jeden ważny moment, w którym należy zaliczyć na obliczoną wysokość zachowku poczynione przez spadkodawcę temu konkretnemu uprawnionemu do zachowku wszystkie darowizny (art. 994 § 1 KC). Przykładowo na powyższej historii, jeżeli uprawniony do zachowku syn w wysokości 50.000 zł otrzymał od spadkodawcy darowiznę w postaci gotówki w wysokości 30.000 zł, darowizna taka zostaje zaliczona na jego zachowek i przysługuje mu roszczenie w wysokości 20.000 zł.

Przepisy KC dotyczące zaliczeń na zachowek oraz ustalania składu spadku są niezwykle trudne i wielokrotnie sprawiają problemy również doświadczonym praktykom prawa, dlatego w tym miejscu podkreślam, że moje powyższe wskazówki stanowią tylko najprostszy sposób wytłumaczenia, w jaki sposób można samodzielnie oszacować wysokość roszczenia o zapłatę zachowku. W każdym wypadku zalecam konsultację w tym zakresie z doświadczonym prawnikiem, który powinien precyzyjnie wszystkie szczegóły prawne uwzględnić w indywidualnie określonej sytuacji każdego z uprawnionych do zachowku.

Po wykonaniu tych wszystkich czynności, pozostaje ostateczna czynność, czyli wezwanie spadkobiercy przez uprawnionego do zachowku o zapłatę pieniędzy w wyznaczonym terminie z zagrożeniem, że w przypadku odmowy zostanie skierowane powództwo do sądu powszechnego. Sąd wtedy będzie dokonywał tych wszystkich czynności weryfikujących, o których napisałem powyżej, finalnie stwierdzając, czy zachowek się należy uprawnionemu i w jakiej wysokości, co umożliwi następnie wszczęcie egzekucji komorniczej i uzyskanie przymusowej zapłaty od spadkobiercy.

***

Podsumowując, zagadnienie prawne zachowku jest niezwykle trudne. Uważam, że to jedna z najbardziej skomplikowanych instytucji prawa cywilnego, a udzielanie porad prawnych w sprawach zachowku stanowi jedną z największych wyzwań codziennej praktyki adwokackiej.

Niemniej chcę, żebyś przy weryfikowaniu swojego prawa do zachowku był niezwykle ostrożny. Przede wszystkim wykonaj wszystkie powyższe kroki kilka razy, w dodatku każdorazowo weryfikując je z przepisami KC.

Jeżeli szukasz pomocy przy weryfikacji swojego prawa do zachowku, zapraszam do skorzystania z PORADY PRAWNEJ SPADKOWEJ, a zanalizuję i poprowadzę Twoją sprawę spadkową.