We wpisie o spadku wyjaśniłem, że spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, a we wpisie o stwierdzaniu praw do spadku przedstawiłem dwa sposoby uzyskania prawnego potwierdzenia faktu bycia spadkobiercą. Dzisiaj z kolei chciałbym omówić podstawę stania się spadkobiercą, czyli powołanie do spadku.

Aby móc uzyskać stwierdzenie praw do spadku, spadkobierca najpierw musi uzyskać prawną możliwość przyjęcia spadku, czyli musi znaleźć się w sytuacji prawnej, którą prawo spadkowe określa „powołaniem do spadku”.

Zgodnie z art. 926 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej „KC”) „Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu”. Czyli aby zostać spadkobiercą, musi zaistnieć sytuacja powołania do spadku, które może wynikać albo z KC (i staje się wtedy spadkobiercą ustawowym jako powołany do spadku z ustawy) albo z testamentu czyli ostatniej woli spadkodawcy (i staje się wtedy spadkobiercą testamentowym).

Zgodnie z art. 926 § 2 KC „Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą”. Innymi słowy, KC wprowadza zasadę pierwszeństwa powołania do spadku z testamentu, oznaczającą, że każdy może sporządzić testament i powołać swojego spadkobiercę jako prawnego następcę odmiennie, niż to wynika z przyjętej kolejności dziedziczenia w KC.

Przykładowo, jeżeli spadkodawca pozostawił po sobie w chwili śmierci dwoje dzieci, to zgodnie z KC dziedziczyliby z ustawy w częściach równych, czyli każdy po ½ spadku. Ale spadkodawca może sporządzić testament, w którym do całości spadku powoła pierwsze dziecko, które po przyjęciu spadku, dziedziczy całość spadku, stając się wyłącznym spadkobiercą, z całkowitym pominięciem drugiego dziecka.

Zatem co spadkodawca powinien zrobić, aby zmienić ustawowy sposób dziedziczenia po nim? Odpowiadając najkrócej – sporządzić testament. Zgodnie z art. 941 KC „Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament”. Testament jest zatem jednostronną czynnością prawną spadkodawcy, który zawiera oświadczenia woli spadkodawcy, mające na celu rozporządzenie majątkiem spadkodawcy na wypadek śmierci. W testamencie zatem, mogą się znaleźć trzy główne rodzaje rozporządzeń majątkowych spadkodawcy:

1. powołanie do spadku w całości albo w części określonego spadkobiercy;

2. zapis windykacyjny;

3. zapis zwykły.

KC wyróżnia kilka rodzajów testamentów, dlatego ja omówię tylko testament odręczny zwany holograficznym. W praktyce prawa spadkowego występuje zasadniczo najczęściej testament notarialny sporządzany przez notariusza oraz testament holograficzny. Aby testament holograficzny był ważny prawnie, musi zawierać następujące elementy:

1. musi być sporządzony w całości osobiście przez spadkodawcę pismem ręcznym, opatrzony datą oraz przez niego podpisany (art. 949 § 1 KC);

2. musi zawierać tylko oświadczenia spadkodawcy z uwagi na zakaz sporządzania testamentów wieloosobowych (art. 942 KC);

3. musi zawierać jasne i jednoznaczne oświadczenia co do A) powołania do spadku lub B) zapisu zwykłego, bo jego treść będzie podlegać wykładni w taki sposób, aby możliwie najpełniej urzeczywistnić wolę spadkodawcy (art. 948 § 1 KC).

Jeżeli na kartce papieru spiszesz swoją ostatnią wolę, oświadczając, że powołujesz do całości spadku swojego jedynego syna, napiszesz datę oraz podpiszesz testament – na tej podstawie Twój syn będzie mógł uzyskać stwierdzenie nabycia praw do całości spadku jako spadkobierca testamentowy.

Zgodnie z art. 958 KC „Testament sporządzony z naruszeniem przepisów rozdziału niniejszego jest nieważny, chyba że przepisy te stanowią inaczej”. Szczególnie w tym miejscu podkreślam, że jeżeli nie zostanie dochowany którykolwiek z powyżej opisanych wymogów – testament będzie nieważny i sąd będzie stwierdzał prawa do spadku na podstawie kolejności dziedziczenia ustawowego.

Prócz powołania do spadku, zapisy nie są często stosowane, co w mojej ocenie wynika z niewiedzy spadkodawców. Zapis windykacyjny może być ustanowiony wyłącznie w testamencie notarialnym i tylko co do określonych praw, dlatego nie będę go szerzej omawiał w tym miejscu. Zapis zwykły z kolei może zostać bez żadnych przeszkód uczyniony w testamencie holograficznym przez każdego spadkodawcę.

Zgodnie z art. 968 § 1 KC „Spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły)”.

Innymi słowy, spadkodawca może na swojego spadkobiercę ustawowego albo testamentowego włożyć prawne zobowiązanie do świadczenia na rzecz innej osoby. Ja najczęściej porównuję zapis zwykły do zobowiązania wynikającego z umowy, na mocy której ktoś ma coś Tobie świadczyć, przykładowo wykonać mebel i dostarczyć Ci go.

Zapis zwykły daje bardzo elastyczne możliwości uczynienia innej osoby wierzycielem bez czynienia go spadkobiercą. Przykładowym zapisem zwykłym może być takie postanowienie „Jednocześnie ustanawiam zapis zwykły zobowiązując spadkobiercę do przeniesienia własności mojego telewizora marki LG model 910V na rzecz Jana Kowalskiego”. Jeżeli spadkobierca nie wykona dobrowolnie zapisu, uprawniony z zapisu zapisobierca może wystąpić do sądu celem przymusowego wyegzekwowania realizacji obowiązku z zapisu.

Zwracam uwagę tylko na jeden bardzo ważny problem – zgodnie z art. 961 KC „Jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów”.

Innymi słowy z dokonywaniem zapisów w testamencie nie wolno przeszarżować – jeżeli spadkodawca uczyni tak wartościowe zapisy, że będą zdecydowanie wskazywać, że zapisobierca uzyskałby prawie cały spadek, KC stanowi, że nie jest wtedy zapisobiercą, ale spadkobiercą, a KC zobowiązuje Sąd prawnie do uznania zapisobiercy za powołanego do spadku spadkobiercę.

***

Podsumowując, nie musisz żyć w przekonaniu, że jest lepszy lub gorszy sposób sporządzenia testamentu. Często spotykam się z takimi opiniami, że testament notarialny jest najlepszy – w moim odczuciu to teza fałszywa. Notarialny testament jest takim samym testamentem, jak testament holograficzny spisany odręcznie przez spadkodawcę – tylko notariusz, jako wykwalifikowany prawnik, czuwa przy redagowaniu testamentu, aby jego treść i forma spełniała wszystkie wymogi wymienione w KC, które powyżej omówiłem – szczególnie jednoznacznie redaguje postanowienia o powołaniu do spadku oraz zapisy, aby nie było możliwości ich różnorodnej i wykluczającej się interpretacji.

Jeżeli tylko dochowasz opisanych przeze mnie warunków, testament odręczny spisany na kartce papieru i podpisany z oznaczeniem daty sporządzenia będzie stuprocentowo ważnym prawnie testamentem.

Jeżeli szukasz pomocy przy sporządzaniu testamentu lub nie wiesz w jaki sposób sporządzić wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, zapraszam do skorzystania z PORADY PRAWNEJ SPADKOWEJ.