Z pewnością w życiu chociaż raz słyszałeś, że coś się „przedawniło”. Najczęściej zapewne w ramach odbioru wiadomości telewizyjnych czy radiowych o nierozwiązanych od lat, starych zbrodniach zabójstwa, wobec których zbliża się upływ terminu owego przedawnienia. Część czytelników pewnie kojarzy pojęcie przedawnienia roszczeń czy przerwania biegu zasiedzenia. Jestem przekonany, że wiesz, że w tych sytuacjach czas gra pierwsze skrzypce, tylko daję sobie uciąć rękę, że nie wiesz dlaczego i z jakimi konsekwencjami się wiąże jego rytmiczny, jednostajny bieg.

Dzisiaj chciałbym Ci szczegółowo wyjaśnić znaczenie fundamentalnej dla Twoich praw i systemu prawnego instytucji „dawności” oraz biorącego z niej swój prawny byt pojęcia „przedawnienia”, a w kolejnym wpisie omówię trzy ostatnie instytucje dawności czyli „zasiedzenie’”, „przemilczenie” oraz „terminy zawite”. Przedawnienie w polskim prawie karnym omówię w oddzielnym wpisie z zakresu prawa karnego.

Koncepcja prawna dawności powstała, co nie będzie odkrywcze, w starożytnym Rzymie. Juryści rzymscy doszli do przekonania, że stosunki prawne, które przecież mają odpowiadać stosunkom społecznym, takie jak stan właścicielski nieruchomości i ruchomości czy spadkobranie, muszą się cechować stabilnością i pewnością, a pożądane jest, aby stosunki prawne były uporządkowane. W tym celu związano możliwość wykonywania pewnych przyznanych obywatelom uprawnień czy roszczeń z biegiem czasu, czy innymi słowy ustanowiono określone końcowe granice możliwości realizacji swoich uprawnień, czyli termin końcowy, po którego upływie następowały z mocy prawa określone skutki prawne.

Oddam w tym miejscu głos Sądowi Najwyższemu, który w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2014 r. pod sygnaturą akt: III CZP 45/14 wskazał, że „Przepisy o zasiedzeniu – rzeczy i służebności – oraz przepisy o przedawnieniu roszczeń majątkowych, do których odwołują się przepisy o zasiedzeniu, zwłaszcza w kwestii biegu zasiedzenia (art. 175 k.c.), wywodzą się z instytucji tzw. dawności. Jest ona pod różnymi postaciami obecna w obowiązujących systemach prawnych z tego względu, że tylko za postulat można uważać strzeżenie przez wszystkie podmioty prawa swoich interesów oraz brak potrzeby porządkowania stosunków prawnych, zwłaszcza w celu osiągnięcia stabilności i pewności stanu prawnego”. Innymi słowy, instytucja dawności i następowanie z mocy prawa skutków prawnych po upływie określonego czasu ma za zadanie stabilizowanie stosunków prawnych, szczególnie takich jak możliwość dochodzenia roszczeń czy stan własności, gdyż założenie, że będą to robić wyłącznie podmioty, jest fikcją – na pewno znasz wiele sytuacji, w których Twoi znajomi, rodzina, a może Ty sam zaniedbałeś uporządkowanie prawa własności nieruchomości w takim stopniu, że w konsekwencji nikt do końca nie wie kto jest jej właścicielem, albo taką sytuację, kiedy przysługiwało Ci roszczenie wobec innej osoby, którego nie dochodziłeś przez wiele lat, więc dzięki przedawnieniu, osoba ta nie będzie przez całe życie funkcjonować w niepewności i obawie, że będziesz od niej żądał zaspokojenia roszczenia.

Zgodnie z normą prawną wyrażoną w artykule 117 § 1 – 2 Kodeksu Cywilnego (zwanego dalej „KC”) „Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu”, „Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może się uchylić od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia.[…]”.

Brzozowski [w:] K. Pietrzykowski, KC. Komentarz, art. 117, Warszawa 2020, s. 502 wskazał, że „Stabilizacja stosunków cywilnoprawnych, wymagająca należytego wykonywania wynikających z nich obowiązków, leży w interesie obrotu gospodarczego i porządku prawnego. Obowiązki wynikające ze stosunków cywilnoprawnych powinny być wykonywane we właściwym terminie także z tego powodu, aby nie doprowadzać do zakłóceń w procesach obrotu. Instytucja przedawnienia, ograniczając w czasie dochodzenie roszczeń majątkowych wynikających z tych stosunków, służy do osiągnięcia powyższych celów”[…] Możliwość uchylenia się od zaspokojenia przedawnionego roszczenia przewidziana została wprost w art. 117 § 2 KC. Zatem to z woli ustawodawcy, dłużnikowi zagwarantowano możliwość podniesienia zarzutu przedawnienia. Podniesienie takiego zarzutu uznać trzeba za wykonanie swego prawa”.

Innymi słowy, skutkiem przedawnienia (nadejścia chwili, od której roszczenie majątkowe zyskuje przymiot „przedawnionego”) jest możliwość uchylenia się przez podmiot zobowiązany od jego zaspokojenia i podniesienie zarzutu przedawnienia, poprzez powołanie się na upływ wymaganego przez prawo cywilne czasu. A. Brzozowski [w:] K. Pietrzykowski, KC. Komentarz…, s. 505 wskazuje, że „Skutek przedawnienia polega więc na tym, że dłużnik uzyskuje prawo zgłoszenia zarzutu wyłączającego możliwość dochodzenia wykonania świadczenia […] przed sądem (państwowym lub arbitrażowym). Uchylenie się od zaspokojenia przedawnionego roszczenia polega na odmowie spełnienia świadczenia z powołaniem się na upływ terminu przedawnienia”.

Jeżeli zatem możesz się uchylić od zaspokojenia przedawnionego roszczenia i odmówić jego spełnienia, powołując się na upływ wymaganego czasu, zapewne zastanawiasz się ile potrzeba czasu do przedawnienia oraz ogólnie w jaki sposób to ustalić? Odpowiedź przynosi artykuł 118 KC, który stanowi, że „Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata”.

Z powyższej normy prawnej musisz zapamiętać przede wszystkim następujące informacje:

1) podstawowy termin przedawnienia roszczenia majątkowego wynosi 6 lat dla roszczeń majątkowych nieokresowych (jednorazowych), a dla roszczeń majątkowych okresowych (powtarzających się jak roszczenia alimentacyjne) albo z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej – 3 lata;

2) przepis szczególny (czyli inny niż artykuł 117 KC) może ustanowić krótszy albo dłuższy termin niż wskazane sześć /6/ lat albo trzy /3/ lata;

3) termin przedawnienia następuje z upływem ostatniego dnia roku kalendarzowego (z upływem 31 grudnia, czyli 1 stycznia następnego roku) dla roszczeń, których terminy przedawnienia są równe albo dłuższe niż dwa /2/ lata. Dla roszczeń majątkowych, których terminy przedawnienia są krótsze niż dwa /2/ lata – termin przedawnienia następuje z upływem określonego czasu, przy zastosowaniu reguł obliczania terminów wynikających z artykułów 110 – 116 KC. Przykładowo roczny termin przedawnienia roszczenia, którego bieg rozpoczął się w dniu 3 stycznia 2021 r. upłynie z chwilą, kiedy skończy się dzień 3 stycznia 2022 r., czyli pierwszym dniem, w którym roszczenie majątkowe będzie uznane za przedawnione, będzie dzień 4 stycznia 2022 r.

Prócz podstawowego terminu przedawnienia, wskazanego powyżej, ustawodawca w artykule 117 KC posłużył się zwrotem i to na początku przepisu „Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych[…]”. Jak wspominałem, zwrot ten daje możliwość ustawodawcy skrócenia albo przedłużenia terminów przedawnienia wybranych przez siebie konkretnych roszczeń majątkowych. I tak:

1) artykuł 442¹ § 2 KC przedłuża termin podstawowy przedawnienia, stanowiąc, że „Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia”;

2) artykuł 554 KC skraca termin podstawowy przedawnienia, stanowiąc, że „Roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch”.

Wskazuję, że modyfikacji terminu podstawowego przedawnienia w KC jest bardzo wiele i zawsze w pierwszej kolejności musisz ustalić, czy nie ma tego zastrzeżenia wyjątku, musisz przeszukać przepisy szczególne inne niż artykuł 117 KC, a jeżeli nie będzie żadnego przepisu, z którego wynika modyfikacja, wtedy znajduje zastosowanie podstawowy termin przedawnienia (6 lat albo 3 lata).

Mając na uwadze instytucję przedawnienia, jeżeli kiedykolwiek stwierdzisz, będąc zobowiązanym wobec jakiegoś wierzyciela, że kierowane przez niego roszczenie majątkowe wobec Ciebie jest przedawnione – podnoś zarzut przedawnienia i uchyl się od jego zaspokojenia, bo nie musisz tego robić. Prawo cywilne chroni w tym przypadku Ciebie, gdyż wierzyciel nie dochodził zaspokojenia roszczenia w przepisanym przez prawo czasie. Powinieneś zatem w tym momencie podzielić przywołaną we wstępie tezę, że prawo cywilne jest dla ostrożnych, a swoich praw nie warto zaniedbywać, bo czas może spowodować, że nie będzie można ich realizować.

Jeżeli szukasz pomocy prawnej w sprawach dotyczących zasiedzenia własności, ochrony własności, przywrócenia naruszonej własności, odzyskania własności czy przedawnienia roszczeń – zapraszam do umówienia się na PORADĘ PRAWNĄ.