W pierwszym wpisie wyjaśniłem Ci pięć różnych części składowych uprawnień właścicielskich, którymi są 1) prawo posiadania, 2) prawo używania, 3) prawo rozporządzania, 4) prawo pobierania pożytków oraz 5) prawo zużycia rzeczy stanowiącej Twoją własność.

Tak pojęte prawo własności, ukształtowane już w czasach rzymskich, stanowiło fundament całego ówczesnego ustroju gospodarczego, ustrojów późniejszych oraz tych aktualnie funkcjonujących na świecie w wielu państwach. Jak wspominałem, własność była najszerszym, najpełniejszym i bezwzględnym prawem osoby do rzeczy, umożliwiającym właścicielowi wyłączne władztwo prawne nad konkretną rzeczą, niezależnie od woli osób trzecich.

Współcześnie w Polsce jest identycznie. Wyobraź sobie tylko sytuację, że jako wyłączny właściciel nie możesz swojego mieszkania wynająć, bo Ci nie pozwala na to sąsiad albo członek rodziny niebędący właścicielem – czy czujesz wewnętrzny sprzeciw wobec takiej sytuacji? Zapewne pierwszą myślą, która Ci się zrodziła w głowie to „Ale jakim prawem będzie mi sąsiad zabraniał wynająć mieszkanie, do którego przysługuje mi własność?”. Albo inna podobna sytuacja, o której słyszałem od klienta – jesteś właścicielem sporego obszarowo pola uprawnego, znalazłeś dzierżawcę i chcesz je wydzierżawić na 5 lat za zapłatą zadowalającej Cię sumy dzierżawy, ale ojciec zakazał Ci je wydzierżawić, bo uważa, że ojcowizny się nie wydzierżawia i ma leżeć spokojnie. Dostrzegasz, że Szanowny Ojciec/Pan Sąsiad nie ma żadnego skutecznego prawa Ci przeszkodzić w rozporządzeniu rzeczą stanowiącą przedmiot Twojej własności? Czujesz sprzeciw wobec takiego rodzaju zachowania osób trzecich? I tak zrobisz co chcesz z przedmiotem swojej własności?

Jeżeli uważasz tak jak Ja, że inne osoby nie mogą skutecznie zablokować właściciela w rozporządzaniu swoją własnością, to jesteś w stanie sobie łatwo wyobrazić, że prawo cywilne stworzyło szereg prawnych możliwości ochrony prawa własności przed zagrożeniami jego naruszenia lub przed dalszymi naruszeniami. Przecież możliwość realizacji uprawnień właścicielskich (używania rzeczy, pobierania pożytków plonów pól czy czynszu najmu za wynajmowaną nieruchomość, posiadanie jej lub rozporządzanie nią) dotyka wprost Twoich żywotnych, ekonomicznych interesów. Państwo nie zostawia właścicieli samych sobie bez żadnej ochrony prawnej, a polskie prawo cywilne umożliwia uzyskanie ochrony i doprowadzenie do przymusowego wyegzekwowania poszanowania Twojej własności, między innymi w drodze powództw ochronnych oraz egzekucji komorniczej.

W tym miejscu muszę Ci wyjaśnić, żebyś szczególnie zwracał uwagę i umiał rozróżnić sytuacje i moment, w którym dochodzi do „zagrożenia naruszeniem” od sytuacji, która jest już „naruszeniem” prawa własności.

Zagrożenie naruszeniem własności następuje wtedy, gdy osoba trzecia powoduje taki stan rzeczywistości, że, obiektywnie oceniając, istotnie zwiększa prawdopodobieństwo zaistnienia naruszenia. Samo naruszenie, rozumiane jako dokonanie, czyli fakt zaistnienia naruszenia, jeszcze nie nastąpiło, ale istnieje duże prawdopodobieństwo, że nastąpi. Na przykładzie posiadania rzeczy – użyczyłem książkę, stanowiącą moją własność, koledze z zastrzeżeniem jej zwrotu za tydzień, a jednocześnie dotarła do mnie informacja, że kolega wyjechał za granicę na dwa tygodnie i zabrał ze sobą moją książkę. W tym przypadku, obiektywnie oceniając, zgodnie z Naszą umową, nie ma obiektywnej możliwości zwrócenia mi posiadania książki w terminie tygodnia ale jeszcze ten tydzień nie minął.

Stan prawny opisywany jako naruszenie własności można określić jako dalej idącą konsekwencję wcześniej powstałego stanu zagrożenia naruszeniem tej własności. Zagrożenie naruszeniem własności, które powstało wcześniej, w pewnym momencie się ziściło, spełniło, zmaterializowało – i w ten sposób powstał stan naruszenia prawo własności. Na przykładzie powyższym, kolega wyjechał z moją książką na dwa tygodnie, ale dopiero trzeciego dnia po tym, jak mu przekazałem jej posiadanie, przez co pozostają mu jeszcze cztery dni do jej zwrócenia. Przez te cztery dni, które jeszcze zgodnie z umową mu przysługują na zwrócenie mi książki, istnieje stan zagrożenia naruszeniem własności, ale już piątego dnia nastąpi naruszenie mojego prawa posiadania wynikającego z przysługującej własności, jeżeli mi jej do tego czasu nie zwróci.

Identyczną analizę możesz zrobić w stosunku do pozostałych właścicielskich uprawnień – każde z  pięciu aspektów prawa własności może zostać zagrożone naruszeniem oraz naruszone, a następnie naruszone.

Polski Kodeks Cywilny w artykule 222 § 1, 222 § 2 oraz artykule 344 § 1 określa normy prawne stanowiące roszczenia ochronne Twoich uprawnień właścicielskich, zgodnie z którymi:

1) 222 § 1 KC „Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą”,

2) 222 § 2 KC „Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń”, a z kolei zgodnie z artykułem

3) 344 § 1 KC „Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń. […]”.

Pierwsza norma prawna ustanawia tak zwane roszczenie windykacyjne (powództwo windykacyjne, skargę windykacyjną, powództwo petytoryjne o wydanie rzeczy czy rzymskie rei vindicatio). Roszczenie windykacyjne polega na żądaniu wydania rzeczy przez osobę ją faktycznie posiadającą bez żadnej podstawy prawnej. Innymi słowy na dzisiejszym przykładzie książki – „Panie kolego miałeś zwrócić w ciągu tygodnia moją książkę, a mijają już dwa i dalej nie mam książki, umowa użyczenia wygasła – więc żądam abyś mi ją natychmiast zwrócił”. Innymi słowy, roszczenie windykacyjne jest często określane jako roszczenie nieposiadającego właściciela przeciwko posiadającemu niewłaścicielowi (tak E. Skowrońska-Bocian i M. Warciński [w:] K. Pietrzykowski, KC. Komentarz, art. 222, Warszawa 2020, s. 655).

Druga norma prawna ustanawia tak zwane roszczenie negatoryjne (powództwo negatoryjne, skargę negatoryjną, actio negatoria). Opisywana ochrona dotyczy wszystkich tych sytuacji, których nie dotyczy skarga windykacyjna, czyli jak to opisuje przepis „narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą”. Na podstawie roszczenia negatoryjnego właściciel rzeczy może żądać od osób trzecich, aby zaniechały podejmowania działań mogących naruszać własność, a gdyby do naruszenia doszło, właściciel może żądać przywrócenia stanu zgodnego z prawem (czyli podjęcia wszystkich działań takich, aby powstał stan, jakby naruszenie nigdy nie nastąpiło) i zaniechanie dalszych naruszeń.

Na dzisiejszym przykładzie książki – zanim upłynął wyznaczony tydzień użyczenia, gdy dowiedziałem się, że kolega wyjeżdża na dwa tygodnie z książką – kontaktuję się z kolegą i żądam, aby zostawił książkę w kraju i przekazał mi ją przez inną osobę, a jeżeli ją zabrał ze sobą, żeby natychmiast zabezpieczoną i ubezpieczoną priorytetową paczką odesłał na mój adres.

Trzecia norma prawna wynikająca z artykułu 344 § 1 KC stanowi wyraz szczególnej ochrony przez prawodawcę stanu posiadania, jako tak zwane roszczenie posesoryjne (powództwo posesoryjne, skarga posesoryjna). Norma prawna wprost wskazuje, że posiadania nie wolno samowolnie naruszać, a ten kto naruszył posiadanie oraz ewentualnie ten, na czyją korzyść owe naruszenie nastąpiło, jest zobowiązany przywrócić posiadanie posiadaczowi – przywrócić stan poprzedni poprzez wydanie rzeczy oraz zaniechanie jego dalszych naruszeń.

Innymi słowy – jeżeli posiadałeś rzecz, a ktoś Ci ją samowolnie zabrał, to nie musisz korzystać z roszczenia windykacyjnego czy roszczenia negatoryjnego, a możesz skorzystać z roszczenia posesoryjnego. Łatwo możesz dostrzec, że roszczenie posesoryjne zawiera w sobie elementy roszczenia windykacyjnego (żądanie wydania rzeczy a żądanie przywrócenia posiadania) oraz elementy roszczenia negatoryjnego (żądanie przywrócenia stanu poprzedniego i zaniechanie naruszeń). Z innej strony, czasami nawet możliwe jest skumulowanie podstaw prawnych i żądanie wydania rzeczy z roszczenia windykacyjnego oraz roszczenia posesoryjnego, gdy osoba trzecia naruszyła chronione posiadanie właściciela w samowolny sposób.

W powyższych sytuacjach, gdy dobrowolna realizacja roszczeń mających chronić Twoją własność jest niemożliwa, bo naruszyciel Twojej własności nie reaguje na Twoje telefony, rozmowy, pisma czy maile do wydania rzeczy albo zaniechania zagrażania naruszeniem Twojej własności, pozostaje Ci środek ostateczny i wystąpienie z pozwem do sądu powszechnego.

Sąd powszechny, w zależności od rodzaju Twojego żądania i rodzaju uprawnienia właścicielskiego zagrożonego naruszeniem albo naruszonego, jest zobowiązany przeprowadzić postępowanie dowodowe, po czym wydaje wyrok nakazujący natychmiastowe wydanie rzeczy przez pozwanego (w przypadku powództwa windykacyjnego) albo nakazujący przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zaniechanie dalszych naruszeń (w przypadku powództwa negatoryjnego) albo nakazujący przywrócenie posiadania i zaniechanie dalszych naruszeń (w przypadku powództwa posesoryjnego). Taki wyrok umożliwia wszczęcie egzekucji sądowej, w trakcie której komornik podejmie działania celem przymusowego wykonania wyroku.

Jednocześnie pragnę Ci zwrócić uwagę, że słynna ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks Karny (tekst jednolity Dz. U. 2022 poz. 1138) również w rozdziale XXXV określa przestępstwa wymierzone przeciwko prawom właścicieli do rzeczy, przykładowo:

1) artykuł 278 § 1 KK zabrania kradzieży, czyli zabrania rzeczy ruchomej w celu przywłaszczenia, co wprost opisuje sytuację naruszenia prawa posiadania przez sprawcę;

2) artykuł 288 § 1 KK zabrania niszczenia, uszkadzania lub czynienia niezdatnej do użytku cudzej rzeczy, czyli norma prawna w tym przypadku wprost zakazuje używania cudzej rzeczy wbrew woli jej właściciela oraz wbrew właściwości tej rzeczy, a także zakazuje zużycia rzeczy w taki sposób, że będzie uszkodzona, niezdatna do użytku czy wprost zniszczona.

Jeżeli z Twoją własnością osoba trzecia postępowała w powyższy sposób, jesteś również uprawniony do zawiadomienia organów ścigania o możliwości popełnienia przestępstwa.

***

Niedawno usłyszałem takie stwierdzenie, że prawo cywilne jest dla ludzi ostrożnych. Zdecydowanie się pod tym podpisuję i podkreślam, że w sprawach o prawnym znaczeniu, jeżeli będziesz ostrożny, to też będziesz uważny, a będąc uważnym będziesz kontrolował, nadzorował i wykonywał przysługujące Ci prawo własności z najlepszą dla Ciebie korzyścią. Wierzę, że po lekturze Tych wpisów zyskałeś świadomość potrzebną do pełnego dbania i zabezpieczenia swoich interesów właścicielskich oraz wiesz, w jaki sposób możesz dochodzić swoich praw.

Jeżeli szukasz pomocy prawnej w sprawach dotyczących własności, ochrony własności, przywrócenia naruszonej własności czy odzyskania własności zapraszam do umówienia się na PORADĘ PRAWNĄ.