Temat rozpalający ludzkość do czerwoności. I to od dziecięcych lat, kiedy jako brzdące potrafimy wyrywać rodzicielom lub rówieśnikom przedmioty z ręki, zaciekle krzycząc „Zostaw, to moje”. Zachowanie te w toku Naszego rozwoju ewoluuje w kierunku postawy dbałości o swoją sytuację majątkową, co podyktowane jest rosnącą odpowiedzialnością i samodzielnością. Tylko, czy kiedykolwiek w tej odpowiedzialnej rzeczywistości dorosłych, przypominając sobie zasłyszane od najmłodszych lat, że „to Twoje a to moje”, „to Twój rower”, „nie ruszaj, nie dotykaj, to nie Twoja własność”,  zastanowiłeś się co to w ogóle tak naprawdę znaczy być właścicielem oraz na czym to polega, że przysługuje Ci święte prawo własności? Jesteś właścicielem rzeczy – czyli kim i co możesz?

Dzisiaj przyjrzymy się szczegółowo prawu własności. Moje powyższe przemyślenia wynikają zarówno z własnych doświadczeń, jak i obserwacji rodziny, koleżeństwa, przyjaciół, znajomych i klientów. Bardzo często w praktyce adwokackiej duży odsetek spraw dotyczy prawo własności. W trakcie rozmowy z klientem mającej dotyczyć własności, po przedstawieniu przez niego problemu, okazuje się, że w ogóle problemu prawnego nie ma – bo klient nie wiedział, że może własnością dowolnie rozporządzać, czy nawet fizycznie zużyć rzecz, powodując jej materialne unicestwienie bez żadnych negatywnych konsekwencji.

Za pojęcie i prawną konstrukcję powinniśmy być wdzięczni starożytnym Rzymianom, którzy jeszcze przed naszą erą wykreowali pojęcie „prawa własności” jako odrębnego władztwa prawnego osób nad rzeczami, a w konsekwencji skrótowe pojęcie rzymskiej własności „dominium” czy „proprietas”, zaś właściciela zwano „dominus” albo „proprietarius” (tak K. Kolańczyk [w:] Prawo rzymskie, LexisNexis, wyd. 5 Warszawa, 2007 s. 286, 290).

Możesz uwierzyć albo nie, ale w niezmienionym prawnym kształcie ta konstrukcja prawna przetrwała i została w całości wykorzystana w polskim prawie. Rzymskie prawo własności było najważniejszym i najpełniejszym treściowo prawem do rzeczy (tak K. Kolańczyk [w:] Prawo rzymskie… s. 290). Współczesne polskie prawo własności jest rozumiane identycznie. Cytując cywilistów „Własność w znaczeniu cywilistycznym to prawo podmiotowe o charakterze bezwzględnym, którego treść określona została w art. 140. Jest to najszersze prawo do rzeczy.[…] Prawo to stanowi jeden z filarów, na których opiera się cała konstrukcja systemu prawa cywilnego” (tak E. Skowrońska-Bocian i M. Warciński [w:] K. Pietrzykowski, KC. Komentarz, art. 140, Warszawa 2020, s. 528, ).

Zaskoczę Cię, ale nie istnieje prosta, bezbłędna definicja własności. W moim odczuciu pełnię cech prawnego władztwa nad rzeczą, w postaci własności, przedstawili Nam Rzymianie, poprzez rozróżnianie pięciu odrębnych właścicielskich uprawnień. Albo mówiąc inaczej, pokazali Nam pięć możliwych rodzajów właścicielskiego postępowania wobec swojej własności. I tak wobec swojej własności przysługuje Ci:

1) prawo posiadania rzeczy (ius possidendi);

2) prawo używania rzeczy (ius utendi);

3) prawo rozporządzania rzeczą (ius disponendi);

4) prawo pobierania pożytków rzeczy (ius fruendi) oraz

5) prawo zużycia rzeczy (ius abutendi).

Prawo posiadania rzeczy, to tak zwane prawo faktycznego władania rzeczą, oznaczające, że właściciel rzeczy jest uprawniony do fizycznego, wprost namacalnego tu i teraz gdzie się znajduje, materialnego trzymania rzeczy czy jej przechowywania.

Prawo używania rzeczy jest dalej idącą konsekwencją jej posiadania. Właściciel uprawniony jest do wykorzystywania rzeczy, według swojego upodobania, woli i chęci, kiedy tylko chce, osobiście albo przez inną osobę. Ty decydujesz, kiedy poklikasz telefonem, zadzwonisz, kiedy i gdzie pojedziesz samochodem, czy będziesz słuchać w nim muzyki, czy go przemalujesz, założysz łańcuchy na opony letnie czy kupisz zimowe i zrezygnujesz z łańcuchów.

Prawo rozporządzania rzeczą uprawnia właściciela do dokonywania ważnych czynności prawnych dotyczących rzeczy stanowiącej jego własność, jak sprzedaż. W każdej chwili, swobodnie, komu chcesz, możesz sprzedać własność rzeczy, zastawić czy ustanowić hipotekę na nieruchomości, zamienić się na inną rzecz z drugim właścicielem, wynająć, użyczyć i tak dalej. Niewłaściciel nie może Ci zabronić rozporządzenia Twoją własnością.

Prawo pobierania pożytków z rzeczy przez właściciela dotyczy tych rzeczy, które na pierwszy rzut oka są same w sobie pojedynczą rzeczą, ale właściwość tej rzeczy powoduje przyniesienie korzyści jej właścicielowi. Przykładowo rzecz nieruchoma czyli nieruchomość może dawać plony (pożytki naturalne) albo może zostać wydzierżawiona albo wynajęta dzierżawcy/najemcy w zamian za zapłatę dla jej właściciela czynszu (stanowiącego pożytki cywilne). Rzecz ruchoma jak drzewko owocowe może dawać właścicielowi korzyść, w postaci plonów smacznych i wartościowych owoców, których prawo zebrania przysługuje wyłącznie jej właścicielowi.

Prawo zużycia rzeczy dotyczy aspektu materialnego, właściwości oraz trwałości rzeczy, która w wyniku używania może tracić swoje parametry, podlegając zużyciu, aż do jej całkowitego materialnego unicestwienia. Pierwszy prozaiczny przykład, który przyszedł mi do głowy, dotyczy zużycia samochodu, który bez napraw, bez wymiany części, w pewnym momencie przestałby działać. Albo komputer, który po pięciu latach używania, przestaje działać, bo podzespoły zostały już wyeksploataowane, a przez zmianę standardów cyfrowych, nie jest w stanie obsłużyć nowego rodzaju oprogramowania (szerzej o atrybutach własności czytaj w K. Kolańczyk, Prawo rzymskie…, s. 292).

Zasadniczo, w Polsce prawo własności istnieje dokładnie w takim kształcie i treści, jak powyżej. Artykuł 140 Kodeksu Cywilnego (zwanego dalej „KC”) stanowi, że „W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą”.

Wczytując się w treść wynikających z artykułu 140 KC norm prawnych, możesz z łatwością dostrzec, że wyraźnie jest mowa o wyłączności prawa właściciela do rzeczy, o jego prawie korzystania (a z korzystaniem wiąże się posiadanie rzeczy i prawo zużywania rzeczy), o pobieraniu pożytków, czy na samym końcu o prawie rozporządzania rzeczą. Uzupełnieniem powyższej normy jest artykuł 45 KC, który stanowi, że „Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne”.

Oczywiście, staram się wytłumaczyć Ci w bardzo ogólny sposób prawo własności, co przy wejściu w szczegóły może się nie wydawać już takie huraoptymistyczne. Pewnie zwróciłeś uwagę na początek artykułu 140 KC, który wskazuje na „granice określone przez ustawy i zasady współżycia społecznego” lub „społeczno-gospodarcze przeznaczenie rzeczy”. We wstępie tłumaczyłem Ci, że „Rzymskie prawo własności było najważniejszym i najpełniejszym treściowo prawem do rzeczy” oraz że „Jest to najszersze prawo do rzeczy”. Zauważ, że jest mowa o najpełniejszym, ale nie pełnym czy najszerszym ale nie bezwzględnym. Zwracam na to Twoją uwagę, bo polski system prawny przewiduje szereg ograniczeń swobody rozporządzania własnością nieruchomości, w postaci chociażby ustawowego prawa pierwokupu Skarbu Państwa czy jednostek samorządu terytorialnego albo konieczności zbywania określonych rzeczy ruchomych stronie legitymującej się stosownymi pozwoleniami, jak w przypadku broni czy alkoholu.

***

Mam nadzieję, że już zawsze będziesz inaczej patrzył na swoje przedmioty materialne, których jesteś właścicielem, wiedząc, że możesz je posiadać, używać, pobierać pożytki, rozporządzać nimi czy ostatecznie zużyć, bez pytania innych o zdanie, bez prawa innych osób do mówienia Ci, jak masz wykonywać prawo własności.

W następnym wpisie wyjaśnię Ci w jaki sposób prawo cywilne umożliwia ochronę własności. Kodeks Cywilny przewiduje bardzo zróżnicowane prawne konstrukcje służące ochronie własności przed jej naruszeniami, w zależności którego atrybutu własności dotyczy. Już dziś zapraszam do lektury.

***

Jeżeli masz problem prawny dotyczący Twojej własności, umów się na PORADĘ PRAWNĄ, a rozwieję wszelkie Twoje wątpliwości prawne.