Spadek stanowią wszelkie prawa i obowiązki zmarłego, które przechodzą z chwilą śmierci na spadkobierców. Kodeks cywilny (dalej „KC”) ustanawia ustawową kolejność dziedziczenia w artykułach 931-935. W praktyce spadkowej często zdarza się, że spadkobiercy powołani do spadku w pierwszej kolejności, jako że są z reguły osobami najbliższymi spadkodawcy, mają rzetelną wiedzę o składzie spadku. W przypadku gdy spadek jest obciążony długami, po prostu najczęściej go nie przyjmują, składając oświadczenie o odrzuceniu spadku, nie chcąc mieć problemów z wierzycielami spadkodawcy.

Jednakże, zgodnie z art. 1020 „Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku”. Oznacza to, że spadek albo udział spadkowy przypadający odrzucającemu spadek, z chwilą złożenia prawnie skutecznego oświadczenia o odrzuceniu spadku, przypada dzieciom odrzucającego w częściach równych. Innymi słowy, zamiast rodzica powołanego do spadku, w jego miejsce do spadkobrania wchodzą jego dzieci.

W powyższym przykładzie wszystko jest proste, jeżeli następne w kolejności osoby są pełnoletnie i mogą od ręki odrzucić spadek w ciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się o ich kolejności dziedziczenia, składając oświadczenie o odrzuceniu spadku. Jednakże poważny problem i zagrożenie powstaje w momencie, gdy osoba powołana do spadku jest małoletnia tj. przed ukończeniem 18 roku życia i nie może osobiście złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku, tylko musi to za nią zrobić jej przedstawiciel ustawowy – najczęściej rodzic, któremu przysługuje władza rodzicielska.

Problem w tym przypadku wynika z art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym „Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 640¹ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego […] sądu spadku dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko”.

Czynność odrzucenia spadku jest zaliczana do czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, zatem w myśl powyższej ogólnej zasady bez prawomocnego postanowienia sądu opiekuńczego albo sądu spadku, rodzic nie może odrzucić spadku za swoje dziecko.

Co zatem należy zrobić, aby uzyskać postanowienie zezwalające na odrzucenie spadku małoletniego dziecka? Należy złożyć wniosek do sądu opiekuńczego albo sądu spadku o wydanie postanowienia zezwalającego na odrzucenie spadku za małoletnie dziecko, a po jego uzyskaniu, reprezentując dziecko złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku za dziecko.

Wniosek do sądu rejonowego o wydanie postanowienia zezwalającego na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu w postaci oświadczenia o odrzuceniu spadku za dziecko powinien zawierać:

1) oznaczenie sądu, do którego jest kierowane – powinien to być sąd rejonowy bądź sąd spadku rozpoznający sprawę o stwierdzenie nabycia spadku (art. 640¹§ 1 k.p.c.) bądź sąd opiekuńczy (art. 583 k.p.c.). Bardzo często zdarza się, że sprawa już się toczy i o powołaniu do spadku informuje sąd, przysyłając pismo adresowane na dziecko– wtedy należy jak najszybciej udzielić odpowiedzi do tego sądu, będącego sądem spadku;

2) imiona i nazwiska wnioskodawcy (dziecka), przedstawiciela ustawowego i ewentualnie pełnomocnika;

3) oznaczenie rodzaju pisma – „Wniosek o wydanie zezwolenia na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku za dziecko”;

4) osnowa wniosku – tj. żądanie wydania postanowienia zezwalającego na odrzucenie spadku za dziecko powołane do spadku;

5) uzasadnienie wydania zezwolenia – sąd spadku albo opiekuńczy udzieli zezwolenia tylko wtedy, gdy wymaga tego dobro dziecka, stąd wymagane jest wręcz załączenie wszelkich informacji o długach spadkowych, które dziecko mogłoby odziedziczyć;

6) podpis przedstawiciela ustawowego dziecka albo pełnomocnika dziecka;

7) odpis pisma kopia 1:1 oryginału pisma składanego sądowi, w takiej ilości, ilu jest uczestników – tylu ilu wymienionych jest w piśmie albo znanych spadkobierców ustawowych.

Z chwilą wydania prawomocnego postanowienia zezwalającego na odrzucenie spadku za dziecko, rodzic musi jeszcze złożyć w sądzie oświadczenie o odrzuceniu spadku za dziecko. Cały zatem problem odrzucenia spadku za małoletnie dziecko ma dwa etapy: 1) uzyskanie zezwolenia na odrzucenie i 2) odrzucenie po uzyskaniu zezwolenia sądu

Nowelizacja Kodeksu cywilnego, Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz Kodeksu postępowania cywilnego, która weszła w życie w listopadzie 2023 r. przyniosła uproszczenie w kwestii uzyskiwania zezwolenia na odrzucenie spadku za małoletnie dziecko.

Zgodnie z art. 101 § 4 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w pewnych przypadkach zezwolenie na odrzucenie spadku przypadającego dziecku już nie jest wymagane – „Jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach art. 640¹ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego sądu spadku – jeżeli spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka. W braku porozumienia rodziców stosuje się przepis § 3”.

Skomplikowany przepis najlepiej rozłożę na czynniki pierwsze:

a) „Jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica” – pierwszym z warunków jest odrzucenie przez rodzica dziecka przypadającego mu spadku albo jego części;

b) „czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska” – dziecko musi mieć żyjącego rodzica, któremu przysługuje władza rodzicielska czyli nie był jej pozbawiony wyrokiem albo postanowieniem właściwego sądu;

c) „gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska” albo „gdy jest dokonywana wspólnie” – musi być dokonywana za zgodą drugiego rodzica, któremu również przysługuje władza rodzicielska, najlepiej wyrażona na piśmie albo oboje rodziców musi się stawić przed sądem spadku i razem złożyć do protokołu oświadczenie o odrzuceniu spadku za małoletnie dziecko. Jeżeli między rodzicami nie dojdzie do porozumienia i obopólnej zgody na odrzucenie spadku, koniecznym będzie uprzednie uzyskanie stosownego zezwolenia

– to dopiero wtedy nie jest wymagane zezwolenie sądu opiekuńczego albo rozpoznającego już sprawę o stwierdzenie nabycia spadku sądu spadku.

Poniżej prezentuję przykładowe postanowienie sądu opiekuńczego zezwalające na odrzucenie spadku rodzicom małoletniego dziecka:

W przypadku należytego przeprowadzenia całego postępowania, step by step, uzyskanie zezwolenia na odrzucenie albo w przypadku współdziałania rodziców bez zezwolenia złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku, dziecko definitywnie odrzuca spadek, a żadne długi spadkowe, żadni wierzyciele spadkodawcy nie będą mogli od dziecka dochodzić zapłaty należności zmarłego spadkodawcy.

Zezwolenie sądu opiekuńczego albo sądu spadku na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka to bardzo dobra i potrzebna instytucja, chroniąca dziecko przed niekorzystnymi decyzjami swoich rodziców. Jednakże bywa również tak, że rodzice nie dopełnią obowiązku, zaniedbując odrzucenia spadku za dziecko, które wskutek upływu terminu sześciu miesięcy, nabywa go z dobrodziejstwem inwentarza, stając się spadkobiercą. Problem się ukazuje wtedy w momencie, w którym rodzic odbiera z sądu pismo z pozwem albo nakazem zapłaty wydanym wobec dziecka czy nawet zawiadomienie komornika o wszczęciu egzekucji.

Odkręcenie sytuacji jest możliwe i odrzucenie spadku nawet na tym etapie jest jeszcze możliwe, niemniej stres towarzyszący sytuacji jest całkowicie zbędny i niepotrzebny. Wystarczy zawczasu zadbać o definitywne zamknięcie sprawy spadkowej i zagrożenia dla swoich dzieci, do czego niestety w wielu przypadkach będzie konieczne uzyskanie zezwolenia sądu do odrzucenia spadku, a dopiero jego odrzucenia za dziecko

Jeżeli szukasz pomocy w kwestii uzyskania zezwolenia na odrzucenie spadku za małoletnie dziecko i odrzucenia spadku, zapraszam do kontaktu i skorzystania z PORADY PRAWNEJ, a przedstawię Ci możliwości działania oraz poprowadzę Twoją sprawę spadkową.