We wcześniejszym wpisie wyjaśniłem już, że małżeństwo cywilne jest tego rodzaju instytucją prawa cywilnego rodzinnego, w której małżonkowie świadomie i dobrowolnie dążą do maksymalnego zespolenia w sferze stosunków osobistych i majątkowych. Zgodzisz się zapewne z twierdzeniem, że nie jest do końca możliwe całkowite oderwanie stosunków majątkowych od stosunków rodzinnych. To, kto ile zarabia, czy pewnie i regularnie, czy niepewnie ale z drugiej strony poświęca się pracy we wspólnym gospodarstwie domowym, jest kategorią stosunków, w której ciężko postawić jednoznaczną granicę. Z założenia małżonkowie się jednoczą, czy jak to była mowa wcześniej „zespalają”, łącząc swoje interesy partykularne tak rodzinne, jak i majątkowe, w jeden wspólny interes rodzinno-majątkowy.

Próbę rozgraniczenia praw i obowiązków rodzinnych od praw i obowiązków majątkowych w małżeństwie podjął ustawodawca, ustanawiając małżeńskie ustroje majątkowe. Ustrój majątkowy w rozumieniu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej „KRO”), to nic innego jak pewnego rodzaju konfiguracja praw i obowiązków osób zawierających małżeństwo, kształtująca ich sytuację majątkową, sposób nabywania i zbywania praw, sposób zawierania umów oraz odpowiedzialności za długi. J. Ignatowicz i M. Nazar [w:] Prawo rodzinne, wyd. 4, LexisNexis, Warszawa 2012, s. 151 wprost wskazuje, że małżeńskie ustroje majątkowe to systemy stosunków majątkowych obowiązujących małżonków.

KRO wyróżnia jeden podstawowy małżeński ustrój majątkowy tzw. domyślny ; ) oraz ustroje umowne i jeden przymusowy ustanawianej wyrokiem rozdzielności przez Sąd. Z chwilą zawarcia małżeństwa, jeżeli przed jego zawarciem małżonkowie nie zawierali przed notariuszem umowy majątkowej małżeńskiej, rozpoczyna obowiązywać domyślny ustrój majątkowej wspólności ustawowej. Do momentu zawarcia małżeństwa i rozpoczęcia obowiązywania tego ustroju, każdy z przyszłych małżonków dysponuje TYLKO swoim majątkiem osobistym – swoim swobodnie i indywidualnie zarządzanym wyłącznie mocą swojej woli dzięki przyznanej każdemu człowiekowi podmiotowości prawnej. Od momentu zawarcia małżeństwa i rozpoczęcia obowiązywania ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej, między małżonkami zaczyna się tworzyć MAJĄTEK WSPÓLNY.

Innymi słowy – do zawarcia małżeństwa Przyszły Mąż ma wyłącznie swój majątek osobisty i wszystko co nabywa, zarabia, uzyskując dochody powiększa jego majątek osobisty. Przyszła Żona ma analogicznie pojęty swój majątek osobisty. Od zawarcia małżeństwa Mąż dysponuje: swoim majątkiem osobistym oraz zaczyna gromadzić majątek wspólny, a Żona dysponuje swoim majątkiem osobistym oraz zaczyna gromadzić majątek wspólny.

Prócz ustroju podstawowego, istnieją ustroje majątkowe małżeńskie, które dzięki zawieranej przed notariuszem w formie aktu notarialnego umowie majątkowej, mogą wprowadzić modyfikacje prawne do wspólności, wśród których najistotniejszym jest rozdzielność majątkowa. Wprowadzenie ustroju rozdzielności majątkowej między małżonkami od dnia zawarcia małżeństwa powoduje, że mimo zawartego małżeństwa, nie powstaje majątek wspólny, a po powstaniu małżeństwa wprowadzenie rozdzielności umożliwia zgromadzony majątek wspólny podzielić między małżonkami, stosownie do ich udziałów. W skrócie nic się nie zmienia w sferze majątkowej małżonków, tak jakby małżeństwo nie wywierało majątkowego wpływu – dalej Mąż ma swój majątek osobisty a Żona ma swój majątek osobisty, Mąż może zawierać swobodnie umowy i dysponować swoim majątkiem osobistym, nie odpowiadając za zobowiązania Żony, a Żona swobodnie zawiera umowy i dysponuje swoim majątkiem osobistym, nie musząc uzyskiwać jakiejkolwiek aprobaty męża.

Zgodnie z art. 31 § 1 KRO „Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków”.

Jak wspominałem w poprzednich wpisach, zgodnie z artykułem 27 KRO „Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym”.

Wyobraź sobie teraz taką oto sytuację – w której jeden z małżonków w małżeństwie, w którym obowiązuje ustawowa wspólność majątkowa, opiekuje się chorym dzieckiem i pracuje na część etatu, by odciążyć swojego małżonka, który może pracować na pełny etat, po czym po kilku latach małżonek pełnoetatowiec postanawia odejść od swojej żony, dochodzi do rozpadu małżeństwa i postanawia zabrać cały majątek, twierdząc, że przecież tylko on zarabiał, bo żona opiekowała się ich dzieckiem i tyle nie zarabiała. Pewnie to niejedna ze znanych Ci z życia historii? Temu przeciwdziała ustawodawca w ustroju wspólności majątkowej, stanowiąc, że niezależnie od tego, kto jaki miał wpływ na powstanie majątku wspólnego, jeżeli realizował obowiązki z artykułu 27 KRO i pracował w gospodarstwie domowym małżeństwa, opiekując się dzieckiem, to i tak mu przysługuje równy udział w majątku wspólnym.

Majątek wspólny z małżeńskiej wspólności ustawowej jest zatem prawnym zabezpieczeniem zasady równości i równouprawnienia małżonka, który wkłada w małżeństwo osobiste starania o prowadzenie gospodarstwa domowego i wychowanie dzieci kosztem zmniejszonej możliwości aktywnej pracy i efektywniejszego zarobkowania.

Szczegółowo co obejmuje majątek wspólny określa artykuł 31 § 2 KRO, zgodnie z którym do majątku wspólnego należą: 1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków; 2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, 3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z rodziców oraz 4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie. Powyższe oznacza, że przez wspólność małżeńską ustawową bardzo ograniczona zostaje możliwość tworzenia i powiększania majątków osobistych przez małżonków, bo wszelkie pobrane wynagrodzenia i dochody powiększają majątek wspólny.

Z kolei wszystko co nie jest objęte wspólnością ustawową, wchodzi w skład majątków osobistych małżonków. Artykuł 33 KRO wymienia w 10 punktach szczegółowe składniki, majątku osobistego, a wśród nich są: 1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, 2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, 4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków, 6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, 10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Ustrój rozdzielności majątkowej małżonkowie mogą wprowadzić od początku zawierania małżeństwa albo w jego trakcie w późniejszym czasie, zawierając w tym celu małżeńską umowę majątkową przed notariuszem.

Jak wspominałem, rozdzielność majątkowa ustanowiona przed zawarciem małżeństwa zasadniczo ma na celu utrzymanie mas majątkowych małżonków w takim stanie, tak jakby małżeństwo nie wywarło zmian w sferze majątkowej, pozostawiając istnienie wyłącznie majątków osobistych każdego z małżonków, zarządzanych wyłącznie przez każdego z małżonków swobodnie i samodzielnie. Jeżeli rozdzielność majątkowa zostaje ustanowiona po zawarciu małżeństwa i powstaniu majątku wspólnego, istniejący majątek wspólny można od momentu jej ustanowienia podzielić, co zlikwiduje majątek wspólny małżonków, w konsekwencji pozostawiając każdemu z małżonków istnienie jego osobistego majątku.

W rozdzielności każdy małżonek odpowiada za własne zobowiązania tylko swoim majątkiem osobistym, tylko małżonek ma wpływ na swój majątek, na jego gromadzenie i powiększanie, a to co się dzieje z majątkiem drugiego małżonka, nie ma wpływu na majątek osobisty pierwszego. Często spotykam się z taką opinią, że wiele osób uważa rozdzielność majątkową za najlepszy ustrój majątkowy – życie po zawarciu małżeństwa w sferze majątkowej się nie zmienia, nie trzeba się na nowo przyzwyczajać do nowej roli, praw i obowiązków, a uczciwym wobec siebie można być zawsze, niezależnie od tego, czy między małżonkami panuje wspólność majątkowa.

Bardzo często spotykam się z takimi pytaniami – „Panie Mecenasie, a który lepszy – wspólność czy rozdzielność?” albo „Panie Mecenasie, a jak zostawimy rozdzielność, to nie będzie ryzykowne, że zostanę z niczym w przyszłości?”.

Rozdzielność majątkowa jest często wykorzystywana przez osoby prowadzące działalność gospodarczą, w której ponoszą znacznie zwiększone ryzyko gospodarcze, a powinięcie się nogi przedsiębiorcy rodzi możliwość poniesienia szerokiej odpowiedzialności cywilnej, przez co dzięki rozdzielności majątków chroni się majątek małżonki, służący w takim przypadku do zaspokajania potrzeb rodziny – zabezpieczenia miejsca mieszkania oraz środków do życia.

Wspólność małżeńska z kolei, jak wspominałem, zabezpiecza w istotny sposób zasadę równości praw małżonków w modelu rodziny, w którym jeden z małżonków generuje większy zarobek i przyczynia się w większym stopniu do powstania majątku wspólnego, bo drugi małżonek dokłada osobistych starań w prowadzeniu domu i w opiece nad dziećmi.

Na powyższe pytania nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Zarówno jeden jak i drugi z ustrojów majątkowych ma swoje plusy i minusy. W mojej ocenie, cechą wspólną tych ustrojów jest zaufanie, którym darzą się małżonkowie. Jeżeli w małżeństwie nie ma zaufania, to nawet ustrój wspólności ustawowej nie będzie w stanie w pełni zabezpieczyć interesów lojalnego małżonka przed nielojalnym. Każdy z ustrojów winien być dostosowany do konkretnych potrzeb tej jednej konkretnej rodziny, a w przypadku gdy zmieniają się okoliczności, zawsze można umowę majątkową albo zawrzeć albo rozwiązać, dostosowując majątkowy ustrój małżeństwa do nowej sytuacji.

***

Wierzę, że dzięki dzisiejszemu wpisowi będziesz wiedział, że ustalenie właściwego modelu majątkowego w małżeństwie odgrywa bardzo ważną rolę. Nigdy nie należy polegać na automatyzmie, nie wnikając co tak naprawdę za sobą niesie wspólność, ani nigdy nie wolno w ciemno, bez świadomości celu i długofalowych konsekwencji prawnych zawierać majątkowej umowy małżeńskiej. Rozmowa, wzajemne zrozumienie, zaufanie oraz świadomość prawna przed dokonaniem wyboru jest w tym zakresie kluczowa.

Jeżeli potrzebujesz pomocy prawnej w sprawie podziału majątku małżeńskiego, zniesienia współwłasności lub działu spadku, umów się na PORADĘ PRAWNĄ, a zanalizuję Twoją sprawę i przedstawię Ci prawne możliwości najkorzystniejszego podzielenia majątku.