Dzisiejszym wpisem chciałbym pokazać, co możesz a następnie co musisz zrobić, by doprowadzić do unieważnienia zawartej umowy. Konieczność szerszego omówienia tematu wynika z faktu, że w mojej ocenie często przesadnie klienci ulegają bezprawnemu żądaniu zapłaty innej osoby, w poczuciu zachowania świętego spokoju, prezentując postawę „zapłacenia byle się odczepił, nawet gdy nie ma racji”. Przez taką bierną postawę możesz niepotrzebnie realnie stracić znaczne pieniądze, czemu można przeciwdziałać.

Wielokrotnie zdarza się zawrzeć umowę pod wpływem różnych emocji – stresu, gniewu, w pośpiechu bez należytej ostrożności, z lenistwa, czy z nieuwagi, która później okazuje się dla Ciebie niekorzystna. Takich sytuacji mogę wymieniać bez końca. Zdarza się, że padasz ofiarą oszustwa, przykładowo zawierając umowę sprzedaży używanego samochodu, który po czasie mimo zapewnień sprzedającego ujawnia zatajone wady istniejące w chwili zawarcia umowy albo kiedy zadzwoni do Ciebie konsultant telefoniczny i namówi Cię na zawarcie umowy, obiecując profity, po czym okazuje się, że zaczynasz płacić więcej niż Ci obiecywano. Innym skrajnym przypadkiem jest wprost zawarcie umowy z uwagi na przymus spowodowany groźbą osoby trzeciej. Czy wiesz, że taka umowa może być albo 1) bezwzględnie nieważna albo 2) względnie nieważna czyli wzruszalna, a przez to możesz nie być zobowiązany do dalszego jej wykonywania i uiszczania na rzecz drugiej strony świadczeń?

Zawierając w swoim życiu umowę, robisz to zawsze w ściśle skonkretyzowanym celu – najczęściej jest to chęć nabycia prawa, przykładowo zawierając jako kupujący umowę sprzedaży samochodu, nieruchomości, masła czy innych rzeczy zmierzasz to tego, żeby stać się właścicielem kupowanej rzeczy, w zamian za co płacisz cenę sprzedaży. Kodeks cywilny (dalej „KC”) taką sytuację określa przyczyną prawną umowy (czynności prawnej) albo inaczej „causą”. Dlaczego ta prawna przyczyna jest taka ważna? Wskazuję na treść art. 410 § 2 KC, zgodnie z którym „Świadczenie jest nienależne, jeżeli […] podstawa świadczenia odpadła […], albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia”.

Innymi słowy, jeżeli przyczyna prawna zawarcia umowy odpadła, świadczenie uzyskane przez drugą stronę jest nienależne, a przez to podlega zwrotowi. Obrazując sytuację, jeżeli zawarłeś umowę sprzedaży samochodu jako kupujący i zapłaciłeś już cenę sprzedaży, a umowa została unieważniona albo okazało się, że była bezwzględnie od początku nieważna, cena sprzedaży podlega zwrotowi na Twoją rzecz, czyli możesz wystąpić wobec sprzedawcy o jej zwrot, a w przypadku odmowy, pozwać o zwrot sprzedawcę do sądu powszechnego. Aby umowa była ważna a spełnione świadczenia nie zostały uznane za nienależne, prawna przyczyna umowy musi istnieć od momentu zawarcia umowy do jej ostatecznego wygaśnięcia wskutek wykonania przez strony.

Zgodnie z art. 58 § 1 KC „Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna,[…]” oraz „Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego”. M. Safjan wskazał [w:] K. Pietrzykowski, KC. Komentarz art. 58, Warszawa 2021 s. 299, że „Jest to najdalej idąca sankcja wadliwej czynności prawnej […]”.

Jak wyżej wspominałem, umowa bezwzględnie nieważna od początku, zgodnie z art. 410 § 2 KC powoduje konieczność rozliczenia się między stronami bezwzględnie nieważnej czynności prawnej poprzez zwrot drugiej stronie wszystkiego, co na jej było świadczone.

Wszystkie powody (przyczyny) powodujące uznanie umowy za bezwzględnie nieważną są wymienione w KC:

1. sprzeczność umowy z ustawą – art. 58 § 1 KC;

2. obejście przez umowę ustawy – art. 58 § 1 KC;

3. sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego – art. 58 § 2 KC;

4. brak świadomości lub swobody powzięcia decyzji i wyrażenia woli w umowie (zgodnie z art. 82 KC „Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych”;

5. pozorność umowy (zgodnie z art. 83 § 1 KC „Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru”).

We wszystkich powyższych przypadkach, zawarta umowa nigdy na gruncie prawa nie została zawarta, bo była od początku nieważna. Wszystko co świadczone zostało w jej wykonaniu, podlega wzajemnemu zwrotowi. Gdy nie możesz odzyskać spełnionych świadczeń w tej sytuacji, wystosuj żądanie do zapłaty/zwrotu w wyznaczonym terminie, a po jego bezskutecznym upływie, jedyną drogą pozostaje pozwanie do sądu powszechnego o zwrot świadczenia.

Od sytuacji bezwzględnej nieważności umowy trzeba odróżnić sytuację względnej nieważności, czyli wzruszalności umowy. Wzruszyć umowę, powodując jej nieważność od chwili jej wzruszenia, możesz wyłącznie w sytuacji złożenia przez Ciebie wadliwego prawnie oświadczenia o zawarciu umowy. O tym, kiedy oświadczenie woli zawarcia umowy jest wadliwe decydują sytuacje opisane w KC:

1. oświadczenie woli zostało złożone pod wpływem błędu (art. 84 § 1 KC);

2. oświadczenie woli zostało złożone pod wpływem błędu wywołanego podstępnie (art. 86 § 1 KC);

3. oświadczenie woli zostało złożone pod wpływem groźby (art. 87 KC)

Jeżeli 1) zawarłeś umowę pozostając w błędzie co do treści umowy (czyli błędnym przekonaniu, że zawierana umowa ma określoną treść, a która okazała się jednak inna), 2) błąd ten wywołała druga strona umowy, a 3) gdybyś nie działał w błędzie i po rozsądnej ocenie byś takiej umowy nie zawarł – możesz się od takiej umowy uchylić, składając drugiej stronie oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych złożonego pod wpływem błędu oświadczenia.

Jeżeli powyższy błąd wywołała druga osoba podstępnie, czyli podjęła intencjonalne działania ukierunkowane na wprowadzenie Cię w błąd oraz utrzymywanie Cię w błędnym stanie świadomości co do zawieranej umowy, możesz się uchylić od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem podstępnie wywołanego błędu.

W trzeciej sytuacji, kiedy druga strona umowy albo w ogóle inna osoba groziła Ci w ten sposób, że wzbudziło to w Tobie obawę, że grozi Ci lub innej osobie poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe, jeżeli nie zawrzesz podsuwanej Ci umowy i w konsekwencji zostałeś/aś doprowadzony taką groźbą do zawarcia umowy – wskazuję Ci, że możesz uchylić się od skutków złożonego pod wpływem groźby oświadczenia.

Zgodnie z art. 88 § 1 KC „Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie”, a zgodnie z art. 88 § 2 KC „Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby – z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał”.

Zatem celem unieważnienia takiej wadliwej umowy musisz złożyć na piśmie drugiej stronie umowy oświadczenie, w którym uchylasz się od skutków umowy zawartej pod wpływem wskazanej wady, w maksymalnym, nieprzekraczalnym terminie roku odpowiednio od wykrycia błędu albo ustania obawy w przypadku groźby. Jednocześnie zalecam wprost abyś już w pisemnym oświadczeniu o uchyleniu się od skutków prawnych umowy zawarł wezwanie do zwrotu wszelkich świadczeń przez Ciebie świadczonych w wykonaniu nieważnej umowy w wyznaczonym przez Ciebie terminie. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu, pozostaje nic innego jak pozwanie strony o zwrot świadczenia (o zasądzenie pieniędzy albo o zwrot rzeczy), co następnie umożliwi przymusowe wyegzekwowanie wyroku przez komornika sądowego.

***

We wstępie wskazałem, że tylko ważne umowy podlegają wykonaniu, korzystając z ochrony prawa cywilnego. Niestety, ale rzeczywistość społeczna bardzo często funkcjonuje obok prawa, a bardziej świadomi kontrahenci wykorzystują nieświadomość, altruizm, uczynność czy bezkonfliktowość innych osób, wyłudzając bezprawnie świadczenia na podstawie bezwzględnie nieważnych umów albo umów wadliwych, które mogą zostać unieważnione.

Powołuję się w tym miejscu na jedną z istotnych dyrektyw teorii prawa pochodzącą od jednego z rzymskich jurystów, który stwierdził, że „Ex iniuria ius non oritur – Z bezprawia nie rodzi się prawo”. Zachęcam zatem, abyś nigdy nie podchodził do zawarcia umowy, a jeżeli już ją zawarłeś, do jej obowiązywania pobłażliwie i lekkomyślnie. W sytuacji gdy otrzymujesz od drugiej strony bezzasadne i bezprawne wezwania do zapłaty czy wydania rzeczy, chociaż na nic takiego się według Twojej wiedzy nie umawiałeś, reaguj, bo umowa może być nieważna, a druga strona usiłuje wyłudzić od Ciebie nienależne jej świadczenia.

Jeżeli potrzebujesz pomocy prawnej w sprawie unieważnienia umowy, umów się na PORADĘ PRAWNĄ, a zanalizuję Twoją sprawę i przedstawię Ci prawne możliwości działania.