Mamy taką oto sytuację, kiedy to związałeś się umową, ale Twój kontrahent okazał się nierzetelny, nie wykonuje swoich obowiązków, a nieraz pewnie jeszcze bezpardonowo żąda od Ciebie wcześniejszej zapłaty czy dalszych zaliczek sugerując, że bez tego nie zacznie wykonywać umowy. W głowie zaczynają krążyć natarczywe myśli – co mam zrobić, płacić czy nie, a może jest jakaś szansa na zmianę umowy albo jej rozwiązanie. Składasz propozycję rozwiązania umowy i pokojowego rozejścia się, godząc się na poniesione już w ten sposób straty i znowu otrzymujesz policzek – kontrahent nie zgadza się na żadne rozwiązanie umowy, żadne ugody, a na domiar złego samemu zaczyna grozić Ci pozwem, jeżeli nie zaczniesz mu płacić. Zgadzasz się, że w tym momencie czara spijanej przez Ciebie goryczy się przelała i myślisz już tylko o jednym – jakim sposobem zakończyć tę toksyczną umowę a zarazem odnieść z tego jak najmniejszą szkodę?

Wyjściem z powyższej przykrej i nieraz stresującej sytuacji jest skorzystanie z prawa odstąpienia od umowy. W cywilnym prawie zobowiązań obowiązuje zasada realnego wykonywania zobowiązań (umów), bo zgodnie z art. 354 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej „KC”) „Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom”. W sytuacji, w której jeden z kontrahentów jawnie się wymiguje od obowiązków umownych, drugiej stronie KC przyznaje prawne możliwości zmuszenia kontrahenta do wykonywania umowy, a jeżeli to nie poskutkuje, umożliwia odstąpienie od umowy i żądanie odszkodowania.

W mojej opinii, w takiej jak powyższa sytuacji nie powinno się zaniedbać jak najszybszego zakończenia umowy, gdyż w przyszłości kontrahent będzie próbował taką bierność wykorzystać na swoją korzyść, próbując zarzucić Ci nienależyte wykonywanie umowy i dochodząc z tego tytułu odszkodowania. Uprzednie wygaśnięcie umowy wskutek skutecznego od niej odstąpienia może temu przeciwdziałać.

Zgodnie z art. 395 § 1 KC „Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie wciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy”, a zgodnie z art. 395 § 2 KC „W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za niezawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie”.

Powyższa norma prawna uprawnia do wprowadzenia do zawieranej umowy postanowienia, na mocy którego strona w oznaczonym terminie będzie mogła od umowy odstąpić. Odstąpienie dokonuje się wtedy poprzez złożenie drugiej stronie oświadczenia o odstąpieniu od zawartej umowy, najlepiej na piśmie, żeby nie było problemu z późniejszym wykazaniem faktu odstąpienia.

Zalecam przy tym, aby w składanym oświadczeniu o odstąpieniu jednocześnie wzywać stronę do zwrotu wszystkiego co na jej rzecz zostało świadczone, gdyż w przeciwnym razie będzie konieczne przed powództwem wystosowanie dodatkowo oddzielnego wezwania do zwrotu.

Od prawa umownego odstąpienia od umowy, czyli przyznanego stronie w zawartej umowie, należy odróżnić przysługujące niezależnie od tego, jakie postanowienia strony ustaliły w umowie, prawo odstąpienia ustalone w ustawie. KC przewiduje kilkadziesiąt przepisów, które przyznają w opisanych sytuacjach prawo odstąpienia od umowy:

1. w przypadku zwłoki jednej ze stron w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy (art. 491 § 1 KC);

2. w przypadku, gdy uprawnienie do odstąpienia od umowy wzajemnej zostało zastrzeżone na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym, strona uprawniona może w razie zwłoki drugiej strony odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego, albo gdy wykonanie zobowiązania przez jedną ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy wiadomy stronie będącej w zwłoce (art. 492 KC);

3. w przypadku, gdy strona zobowiązana do spełnienia świadczenia wprost oświadczy, że świadczenia tego nie spełni, druga strona może odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego, także przed nadejściem oznaczonego terminu spełnienia świadczenia (art. 492¹ KC);

4. w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej (art. 494 § 1 KC);

5. jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, a wada jest istotna (art. 560 § 1 i § 4 KC);

6. jeżeli przyjmujący zamówienie (wykonawca dzieła) opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła (art. 635 KC);

7. jeżeli przyjmujący zamówienie (wykonawca dzieła) wykonywa dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin, po którego bezskutecznym upływie będzie mógł od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie (art. 636 § 1 KC);

8. jeżeli do wykonania dzieła potrzebne jest współdziałanie zamawiającego, a tego współdziałania brak, przyjmujący zamówienie (wykonawca dzieła) może wyznaczyć zamawiającemu odpowiedni termin z zagrożeniem, iż po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu będzie uprawniony do odstąpienia od umowy (art. 640 KC);

Zwracam uwagę, że powyższe wyliczenie nie jest kompletne – istnieje jeszcze wiele przepisów, które określają ustawowe prawo odstąpienia od umowy, przykładowo art. 43 ust. 1 z dnia 20 maja 2021 r. o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego oraz Deweloperskim Funduszu Gwarancyjnym (Dz. U. 2021 poz. 1177, tzw. ustawa deweloperska) albo art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (Dz. U. 2020 poz. 287).

Z łatwością możesz dostrzec, że ustawowe prawo odstąpienia od umowy jest często uwarunkowane koniecznością spełnienia przed złożeniem oświadczenia o odstąpieniu różnych dodatkowych czynności, szczególnie w postaci uprzedniego wezwania do wykonania umowy i wyznaczenie dodatkowego odpowiedniego terminu z zagrożeniem odstąpienia od umowy. Każdorazowo chcąc skorzystać z ustawowego prawa odstąpienia od umowy koniecznym jest zweryfikowanie co przed tym należy zrobić, następnie dokonanie tych koniecznych czynności, a dopiero po tym możliwe staje się sporządzenie na piśmie oświadczenia o odstąpieniu z jednoczesnym wezwaniem do zwrotu spełnionych świadczeń i złożenie go kontrahentowi.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 marca 2010 r., sygn. akt: II CSK 454/09 wskazał, że „Skutkiem odstąpienia od umowy jest zniweczenie jej ex tunc i zwrot wszystkiego, co w jej wykonaniu zostało świadczone (art. 494 k.c.), […]”.

Zgodnie bowiem z art. 494 § 1 KC „Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a druga strona obowiązana jest to przyjąć. Strona, która odstępuje od umowy, może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również na zasadach ogólnych naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania”.

Innymi słowy – odstępując od umowy na podstawie ustawowego prawa odstąpienia, 1) zobowiązanie wygasa, umowa przestaje prawnie istnieć; 2) przysługuje Ci prawo żądania zwrotu wszystkiego co Twój kontrahent od Ciebie otrzymał oraz 3) przysługuje Ci dodatkowo prawo żądania zapłaty odszkodowania.

***

We wstępie wskazałem, że w mojej opinii należy jak najszybciej doprowadzić do zakończenia obowiązywania umowy, gdyż w przyszłości kontrahent będzie próbował zarzucać nienależyte wykonywanie umowy, dochodząc jednocześnie z tego tytułu odszkodowania. W myśl zasady „pacta sunt servanda – umów należy dotrzymywać” jeżeli kontrahent nie wykonuje obowiązków umownych, czym daje znać, że nie zależy mu na umowie, wtedy jak najszybciej doradzam podejmowanie wskazanych powyżej prawnych działań mających wskutek odstąpienia od umowy doprowadzić do wygaśnięcia umowy, co otwiera drogę do egzekwowania odszkodowania za niewykonanie umowy przez kontrahenta. Sztuczne utrzymywanie umowy niejako „przy życiu”, której kontrahent nie wykonuje a Ty od niej nie odstępujesz, może w przyszłości darmo przysporzyć niepotrzebnego stresu, a nawet konsekwencji finansowych w razie niekorzystnego wyroku.

Jeżeli potrzebujesz pomocy prawnej w sprawie odstąpienia od umowy i rozliczenia się z kontrahentem, umów się na PORADĘ PRAWNĄ, a zanalizuję Twoją sprawę i przedstawię Ci prawne możliwości działania.