Na potrzebę wpisu wyobraź sobie taką sytuację – zmarła najbliższa Ci osoba – rodzic albo Twoje dziecko stanu wolnego (niezamężna córka albo nieożeniony syn). Po wszystkich przykrych momentach związanych z pochówkiem, następuje moment, w którym postanawiasz uporządkować prawną sytuację wynikłą z tego tytułu. Wiesz, że w przypadku śmierci rodzica/dziecka następuje sytuacja związana z dziedziczeniem i chyba jesteś bezpośrednim spadkobiercą, ale jak się za to wziąć i co to dokładnie oznacza już niezbyt.

Cyklem wpisów o prawie spadkowym chcę przybliżyć najważniejsze zagadnienia prawa spadkowego, tak abyś wiedział krok po kroku co zrobić, by móc uporządkować sytuację prawną związaną z dziedziczeniem. Dzisiaj szczegółowo omówię co wchodzi w skład spadku, gdyż od ustalenia masy spadkowej należy zacząć planowanie dalszych kroków prawnych w postaci decyzji o przyjęciu albo odrzuceniu spadku.

Prawo spadkowe cechuje przede wszystkim swoje specyficzne nazewnictwo, stąd osoby niemające doświadczenia prawnego mają trudność w samodzielnym jego zastosowaniu. Zgodnie z art. 924 Kodeksu cywilnego (dalej „KC”) „Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy”. Z tego wynika, że:

– osoba, która zmarła (na przyjętym powyżej przykładzie rodzic/dziecko) w spadkach nazywany jest spadkodawcą;

– chwilą śmierci spadkodawcy – jest otwarcie spadku;

– wszelkie zbywalne prawa i obowiązki zmarłego spadkodawcy – to spadek;

– zgodnie z art. 925 KC „Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku” – zatem osobę dziedziczącą po spadkodawcy – nazywamy spadkobiercą;

– nad spadkiem z urzędu szczególnie czuwa sąd spadku.

To podstawy prawa spadkowego, bez których nie jest możliwe zastosowanie dalszych przepisów dotyczących nabywania spadku, zachowku czy działu spadku.

Zgodnie z art. 922 § 1 KC „Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej”. Z przytoczonego przepisu wynika jednoznacznie, że:

– dziedziczenie polega na przejściu praw i obowiązków majątkowych zbywalnych spadkodawcy na spadkobiercę;

– następuje z chwilą i w chwili śmierci spadkodawcy;

– tylko prawa i obowiązki istniejące w dniu śmierci spadkodawcy, które są zbywalne a nie te o osobistym charakterze (jak roszczenie o rozwód) przechodzą na spadkobiercę;

– przejście praw i obowiązków następuje z mocy prawa – w dniu śmierci spadkodawcy;

– sąd spadku z urzędu stwierdza rodzaj spadkobrania, krąg spadkobierców, udziały w dziedziczonym po spadkodawcy spadku przez każdego ze spadkobierców oraz w przypadku działu spadku – skład spadku według stanu na dzień otwarcia spadku.

Dlaczego tak podkreślam, że tylko prawa i obowiązki majątkowe zbywalne wchodzą do spadku? Bo zgodnie z art. 922 § 2 KC „Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami”. Tutaj klarownym przykładem prawa osobistego niezbywalnego, a przez to niewchodzącego do spadku, jest roszczenie o rozwiązanie małżeństwa (rozwód) – które przysługuje wyłącznie małżonkowi, albo roszczenie o zasądzenie zadośćuczynienia z tytułu wypadku – jest również roszczeniem o osobistym charakterze i z reguły nie wchodzi do spadku.

Jakie przykładowo prawa zbywalne wchodzą do spadku? Powiem wprost, że w pierwszym lepszym komentarzu do KC wyliczenie zajmuje ponad 30 stron drobnego druku, dlatego nie sposób ich tutaj szczegółowo zebrać, niemniej najważniejszymi, w moim odczuciu, są:

1. prawa rzeczowe – własność ruchomości i nieruchomości, służebności gruntowe, zastaw/hipoteka, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu;

2. większość praw wynikających z prawa zobowiązań – szczególnie wierzytelności pieniężne;

3. jeżeli nie są wyłączone w umowie spółki albo statucie – udziały albo akcje w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością albo akcyjnej;

4. autorskie prawa majątkowe;

5. posiadanie rzeczy jako dziedziczny stan faktyczny, polegający na przejściu na spadkobiercę z mocy prawa wszystkich skutków prawnych, jakie wynikają z posiadania rzeczy przez spadkodawcę – tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 16 listopada 2017 r., sygn. akt: V CSK 15/17.

Obok praw, ze spadkodawcy na spadkobiercę przechodzą obowiązki zmarłego, czyli tzw. długi spadkowe. Co stanowi dług spadkowy? Wszelkie zobowiązania, do których wykonania, w chwili otwarcia spadku, był zobowiązany spadkodawca. Przykładowo:

– jeżeli spadkodawca zaciągnął pożyczkę albo kredyt i nie spłacił go do swojej śmierci – spłata kredytu;

– jeżeli spadkodawca był stroną umów o świadczenie usług telekomunikacyjnych, sprzedaży i dystrybucji energii elektrycznej, ciepła, wynajmu i tak dalej – jego spadkobierca staje się stroną tych umów (z reguły) i powinien je w dalszym ciągu wykonywać.

Dodatkowe długi precyzuje art. 922 § 3 KC, stanowiąc, że „Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej”.

Zatem zgodnie z powyższym, spadkobiercę obciąża obowiązek pokrycia kosztów pogrzebu spadkodawcy, koszty postępowania spadkowego – albo opłat sądowych w postępowaniu sądowym albo opłat notarialnych przed notariuszem i podatku od spadku, jeżeli nie jest zwolniony, obowiązek zaspokojenia roszczenia o zachowek osób najbliższych spadkodawcy oraz obowiązek wykonania zapisu zwykłego. Zgodnie z art. 354 § 1 KC „Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom”.

Zgodnie z prawem zatem nie ma, że jako spadkobierca uchylasz się od partycypacji w pochówku i kosztach nagrobka – kto dziedziczy i odnosi z tego korzyść, jest zobowiązany uczynić spadkodawcy ostatnią przysługę i opłacić zwyczajowy pogrzeb i nagrobek.

We wstępie wspomniałem, że zanim przejdzie się do decyzji o przyjęciu albo odrzuceniu spadku, konieczne jest ustalenie, chociażby nawet szacunkowe, składu spadku, czyli praw wchodzących do spadku oraz długów obciążających spadek. Zgodnie z art. 1034 § 1 KC „Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów”.

Innymi słowy – jeżeli przyjmiesz spadek, to odpowiadasz całym swoim majątkiem za spełnienie długu spadkowego. Jeżeli było kilku spadkobierców, to również odpowiadasz całym majątkiem za spełnienie długu spadkowego, a jedynie będziesz mógł od współspadkobiercy żądać zwrotu części spełnionego świadczenia do wysokości Twojego udziału w spadku.

Dlatego zanim zdecydujesz się przyjąć spadek – warto abyś się rozeznał, czy nie jest obciążony długami spadkowymi, a jeżeli jest, to jakimi, jakiego rodzaju, czy nie są przedawnione, czy nie są zabezpieczone hipoteką albo zastawem, bo możesz później bardzo żałować tej decyzji.

Zgodnie z art. 1030 KC „Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku”. Jeżeli przyjmujesz spadek – wierzyciel spadkodawcy będzie mógł prowadzić egzekucję z całego Twojego majątku, a nie jak to się wydaje powszechnie, że tylko z rzeczy i praw wchodzących do spadku. Nie – po przyjęciu spadku możesz mieć w każdej chwili zajęcie komornicze środków pieniężnych zgromadzonych na Twoim osobistym rachunku bankowym lub nawet Twojego samochodu, maszyny czy nieruchomości. Dlatego bawiąc się prawem spadkowym – nie szarżuj jak husaria, a pytaj i szukaj pomocy prawnej.

***

Podsumowując zatem, jeżeli zmarł Twój rodzic albo dziecko i jesteś w pierwszej grupie spadkowej w dziedziczeniu po Nim – w pierwszej kolejności musisz ustalić skład spadku według stanu na dzień śmierci spadkodawcy. Dopiero, gdy dojdziesz do przekonania, że leży to w Twoim interesie, złóż oświadczenie o przyjęciu spadku oraz wniosek o stwierdzenie nabycia spadku do sądu spadku, czyli sądu rejonowego na terenie właściwości którego stale ostatnio przebywał spadkodawca. Sąd spadku z urzędu wtedy przeprowadzi postępowanie, w którym ustali i stwierdzi prawa do spadku po spadkodawcy, wydając tzw. postanowienie stwierdzające nabycie spadku.

Postanowienie stwierdzające nabycie spadku jest podstawowym dokumentem (obok aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzanego przez notariusza) wykazującym prawa do spadku. Dzięki takiemu postanowieniu możliwe jest między innymi uaktualnienie właściciela w księdze wieczystej nieruchomości.

Jeżeli nie wiesz w jaki sposób sporządzić wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, zapraszam do umówienia się na PORADĘ PRAWNĄ SPADKOWĄ.