Skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania na okres próby (czyli popularnych „zawiasów”) nie zawsze musi oznaczać konieczność osadzenia w zakładzie karnym. W polskim prawie przewidziana jest instytucja zezwolenia na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego, tzw. SDE.

Pelewicz [w:] Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, red. T. Przesławski, W. Sych, LEX/el. 2023, art. 43(a) trafnie wskazał, że „Globalizacja i digitalizacja wszystkich sfer życia społecznego, obejmująca także i współczesny wymiar sprawiedliwości, nie pozwala już funkcjonować bez korzystania z rozwiązań, jakie daje nam technologia cyfrowa, także w dziedzinie szeroko rozumianego prawa karnego”.

Wprowadzając do prawa możliwość odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego, czy jak to często skrótowo się określa w bransolecie, ustawodawca postanowił wprowadzić państwo na nowy obszar polityki kryminalnej, dochodząc do przekonania, że w pewnego rodzaju sprawach i do pewnego wymiaru kary pozbawienia wolności, wszystkie cele orzeczonej kary zostaną spełnione, gdy wolność skazanego będzie podlegała bieżącej kontroli w miejscu jego stałego przebywania, pod ściśle określonym adresem, przy spełnieniu ściśle oznaczonych warunków.

SDE nie stanowi novum polskiego prawa, gdyż podobne rozwiązania funkcjonowały już w innych krajach. Z pewnością instytucja, tak samo jak warunkowe umorzenie postępowania, możliwość warunkowego zawieszenia wykonywania kary, jak i warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary, stanowi kolejną opcję dostosowania reakcji karnej do konkretnej sytuacji konkretnego człowieka i jest ruchem w dobrym kierunku.

Aby móc odbyć karę w systemie dozoru elektronicznego, ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (tekst jedn.: Dz. U. 2023 poz. 127) ustanawia w art. 43la KKW prawne warunki, które wszystkie muszą zostać spełnione łącznie, aby sąd penitencjarny uwzględnił wniosek o SDE, a mianowicie:

Po pierwsze – zezwolenia postanowieniem udziela sąd penitencjarny – czyli właściwy sąd okręgowy, na obszarze właściwości którego aktualnie przebywa skazany;

Po drugie – skazanemu wymierzono karę pozbawienia wolności w maksymalnym wymiarze jednego /1/ roku i sześciu /6/ miesięcy pozbawienia wolności albo gdy wymierzono skazanemu karę maksymalnie dwóch /2/ lat i dziewięciu /9/ miesięcy pozbawienia wolności i skazanemu pozostało do odbycia mniej niż sześć /6/ miesięcy pozbawienia wolności (innymi słowy odbył już co najmniej dwa /2/ lata i trzy /3/ miesiące pobawienia wolności) – art. 43la § 1 pkt 1 KKW;

Po trzecie – skazanego nie uznano winnym popełnienia przestępstwa w warunkach wielokrotnego powrotu do przestępstwa tj. przy zastosowaniu art. 64 § 2 KK – art. 43la § 1 pkt 1 KKW;

Po czwarte – odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie szczególne względy wskazujące, że w razie odbycia kary w tym systemie, nie zostaną osiągnięte cele kary – art. 43la § 1 pkt 2 KKW;

Po piąte – skazany posiada stałe i określone miejsce pobytu, pod którym będzie odbywać karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego (SDE) art. 43la § 1 pkt 3 KKW;

Po szóste – jeżeli skazany miałby odbywać karę pozbawienia wolności w SDE mieszkając z innymi osobami pełnoletnimi, wszystkie osoby pełnoletnie muszą wyrazić zgodę na odbywanie przez niego pod wspólnym adresem odbywania przez skazanego kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. W przypadku gdy skazany zamieszkiwałby sam, warunek nie znajduje zastosowania wobec takiego skazanego art. 43la § 1 pkt 4 KKW;

Po siódme – odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie mogą stać na przeszkodzie warunki techniczne – art. 43la § 1 pkt 5 KKW. Ogólnie rzecz ujmując, podmiot dozorujący weryfikuje we wskazanym miejscu odbywania kary pozbawienia wolności przez skazanego warunki techniczne, to czy nadajnik będzie odbierał sygnał i czy nie ma żadnych zakłóceń w działaniu aparatury mającej monitorować miejsce przebywania skazanego.

Odpowiedź na powyższe, często nurtujące klientów zagadnienie, znajduje się w przepisach KKW, zgodnie z którym w art. 43la § 3 KKW skazanemu, który rozpoczął odbywanie kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym można udzielić zezwolenia na odbycie reszty kary w systemie dozoru elektronicznego (SDE), jeżeli przemawia za tym dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego. Zatem prócz powyżej wymienionych warunków, Sąd szczególnie wnikliwie będzie weryfikował i polegał na opinii Dyrektora Zakładu Karnego lub Aresztu Śledczego oraz zweryfikuje takie fakty, jak stawiennictwo dobrowolne skazanego do odbycia kary czy przymusowe poprzez poszukiwanie, ujęcie i doprowadzenie skazanego do zakładu karnego.

Częste pytanie klientów, którzy po prawomocnym zakończeniu sprawy karnej i ustaleniu następnego prawnego działania, jakim jest złożenie wniosku o SDE i obrona przed Sądem Penitencjarnym, obawiają się, że Wydział Wykonawczy Sądu I Instancji nadzorujący wykonywanie orzeczonej kary pozbawienia wolności zdąży już wezwać skazanego do stawiennictwa w zakładzie karnym, w określonym terminie, z zagrożeniem przymusowego doprowadzenia.

Odpowiedzią jest zawsze w takich przypadkach składany równolegle wniosek o wstrzymanie wykonania orzeczonej prawomocnie kary pozbawienia wolności wobec skazanego do czasu rozpoznania przez Sąd Penitencjarny wniosku o udzielenie skazanemu zgody na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. I zazwyczaj złożenie wniosku SDE stanowi wystarczającą podstawę do wstrzymania wykonania takiego orzeczenia.

Powyższe także jednoznacznie rozstrzygnął ustawodawca, wskazując w art. 9 § 4 KKW, że „Złożenie wniosku o wydanie postanowienia w postępowaniu wykonawczym nie wstrzymuje wykonania orzeczenia, którego wniosek dotyczy, chyba że sąd właściwy do rozpoznania wniosku, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, postanowi inaczej. Odmowa wstrzymania wykonania orzeczenia nie wymaga uzasadnienia”.

Ważna uwaga w tym miejscu – należy zawsze pamiętać, że o wstrzymaniu wykonania prawomocnego wyroku orzeka Sąd, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji, gdyż zgodnie z art. 3 § 1 KKW, jest właściwy w sprawach dotyczących wykonywania tego orzeczenia. Bardzo często zatem zdarza się sytuacja, że wykonywanie orzeczenia przypada właściwemu sądowi rejonowemu, zaś orzekanie w sprawie SDE sądowi penitencjarnemu – sądowi okręgowemu. W takim przypadku, koniecznym jest złożenie wniosku o wstrzymanie wykonania orzeczenia właściwemu sądowi rejonowemu, najlepiej wraz z załącznikiem w postaci odpisu złożonego wniosku o system dozoru elektronicznego i dowodem wpływu wniosku do sądu penitencjarnego, aby nie było najmniejszych wątpliwości co do konieczności wstrzymania wykonania wyroku sądu I instancji.

Zwracam szczególną uwagę, że odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego to nie żaden urlop, a szczególnego rodzaju osadzenie równoważne z osadzeniem w zakładzie karnym. Sąd penitencjarny określa skazanemu obowiązki, które jest zobowiązany wykonywać, szczególnie określone w art. 43n KKW, m. in. noszenie przez skazanego w przeciągu całego okresu odbywania kary nadajnika, dbania o środki techniczne dozoru elektronicznego oraz udzielanie wszelkich informacji na każde wezwanie sądu, kuratora zawodowego, centrali monitorującej i policji, a także stawiania się przez skazanego na każde wezwanie sądu i kuratora.

W trakcie biegu SDE, skazany może w ustalonym przez Sąd Penitencjarny harmonogramie uczęszczać do szkoły, na zajęcia, do pracy a w weekend na zakupy lub wychodzić do kościoła celem zaspokojenia potrzeb religijnych.

Wszelkie naruszenie nałożonych obowiązków skutkuje natychmiastowym poinformowaniem centrali, kuratora, a następnie Sądu Penitencjarnego, który w każdej chwili może wydać postanowienie uchylające zezwolenie na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego.

Dodatkowo, powyższy fakt pozostanie odnotowany w aktach sprawy, a w przypadku późniejszego ponownego zatargu z prawem, taki skazany ma przez to nikłe szanse na uzyskanie ponownego zezwolenia na system dozoru elektronicznego. Bo proszę sobie wyobrazić, w jaki sposób racjonalnie wytłumaczyć, czemu został odwołany dozór elektroniczny, skoro w aktach będzie widniało uzasadnione postanowienie uchylające SDE z powodu naruszeń dyscypliny odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego?

***

Podsumowując analizę, uważam instytucję odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego za bardzo dobre narzędzie, umożliwiające weryfikację skazanego oraz udowadniającą skazanemu „z czym należy jeść” izolację w warunkach więziennych. Skazany przez cały okres trwania kary jest ściśle monitorowany, będąc zobowiązanym do życia od minuty do minuty w określony sposób.

Jeżeli skazany będzie w stanie się podporządkować, zaakceptować stan ograniczeń i przez to wejść w rutynę narzuconego sposobu życia, narzędzie SDE może się okazać niezwykle pomocne we wdrażaniu skazanego do trwałego poszanowania porządku prawnego.

W przypadku, gdy spełniasz opisane warunki odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, umów się na PORADĘ PRAWNĄ, a zanalizuję Twoją sprawę i przedstawię Ci prawne możliwości działania.