Dzisiejszym wpisem chciałbym wyjaśnić Ci na czym dokładnie polega przestępstwo kradzieży, określone w polskim Kodeksie Karnym (ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks Karny – dalej „KK”). Moja potrzeba omówienia tego zjawiska wynika z faktu, że zasadniczo już na etapie dzieciństwa zaczynamy posługiwać się pojęciem „kradzież”. Będąc rodzicem pewnie nieraz powtarzałeś dziecku „pamiętaj, żebyś mi tylko nic nie kradł”, ale czy wiedziałeś co odpowiedzieć dziecku, jeżeli w swej rezolutności zapytało Cię „Nie kradł, czyli co?”. Również obserwując życie publiczne bardzo często można zauważyć padające nieraz w kierunku przeciwników inwektywy „Złodzieje”, „Zdrajcy rozkradają kraj” czy również na mniejszej arenie – przypomnij sobie sytuacje z Twojego życia – ze szkoły, studiów, pracy. Czy nigdy nie stanąłeś pod podejrzeniem popełnienia jakiejś kradzieży albo czy sam nie snułeś podejrzeń o innej osobie, że kradnie?.

W pierwszej kolejności wyjaśniam, że pojęcie „kradzieży” w rozumieniu potocznym, religijnym, środowiskowym lub etnicznym nie oznacza, że jest automatycznie tak samo rozumiane jak pojęcie prawne. Pamiętaj, że każde przestępstwo zgodnie z art. 115 KK jest „Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej”. Zatem przestępstwo „kradzieży” i sama „kradzież” w znaczeniu prawnym jako zabronione zachowanie musi być dokładnie opisane w KK. Opis prawny kradzieży zawiera treść art. 278 § 1 KK, zgodnie z którym „Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”.

Każde opisane w KK przestępstwo, stanowiąc prawny zakaz zachowania przestępczego, bezpośrednio zmierza do ochrony Twoich praw. W przypadku przestępstw przeciwko mieniu, do których zalicza się kradzież opisaną w art. 278 § 1 KK, zakaz kradzieży ma na celu ochronę Twojego prawa własności oraz innych praw rzeczowych, Twoich uprawnień do rozporządzania własnością, dysponowania nią i korzystania z niej. Zachęcam do zajrzenia do mojego wpisu o prawie własności, w którym wyjaśniłem dokładnie jakie szczegółowe uprawnienia przysługują Ci z faktu bycia właścicielem rzeczy.

Szczególny nacisk ochrony prawnokarnej praw człowieka do rzeczy widać już w treści art.  278 § 1 KK. Dokonując wykładni przepisu, zwróć uwagę, że mowa jest o „zaborze” „cudzej” „rzeczy ruchomej”. Na pierwszy plan wysuwa się zatem to, że sprawca musi dokonać fizycznego zaboru rzeczy mającej fizyczną strukturę, czyli musi objąć rzecz w posiadanie, fizycznie ją ująć, fizycznie móc ją przenosić, przez co odejmuje właścicielowi szereg uprawnień właścicielskich – prawo do posiadania, prawo do korzystania z rzeczy i być może nawet prawo do pobierania pożytków z rzeczy. Przez dokonane zabranie fizyczne rzeczy, właściciel nie może fizycznie jej dotknąć, trzymać, mieć pod swoją pieczą. Dobrym i sugestywnym przykładem są kradzieże samochodów – przychodzimy rano pod blok, wiedząc, że zostawiliśmy noc wcześniej na tym miejscu samochód, a go tam nie ma. Straciliśmy jego posiadanie, możliwość otworzenia, włączenia silnika, pobawienia się, pootwierania drzwi, pojechania Nim na wakacje itd.

Drugim istotnym wątkiem jest to, że wskazana rzecz ruchoma musi być już czyjaś. Musi być to Twoja własność, Twoja rzecz, Twoje mienie. Nie można ukraść rzeczy niczyich i o tym szeroko pisał L. Wilk [w:] Kodeks karny. Cześć szczególna, t. 2, Komentarz. Art. 222-316, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2017, s. 604. Koniecznym elementem prawnej zabronionej w art. 278 § 1 kradzieży jest zabór mienia cudzego. Dlaczego jest to tak istotne? Zwróć uwagę na treść art. 180 Kodeksu cywilnego (dalej „KC”), zgodnie z którym „Właściciel może wyzbyć się własności rzeczy ruchomej przez to, że w tym zamiarze rzecz porzuci” – art. 180 KC w polskim prawie wskazuje na istnienie tak zwanych rzeczy niczyich – „res nullius”. A dlaczego z kolei nie można ukraść rzeczy niczyjej wyjaśnia treść art. 181 KC, zgodnie z którym „Własność ruchomej rzeczy niczyjej nabywa się przez jej objęcie w posiadanie samoistne”. Czyli gdy w celu przywłaszczenia obejmujesz w posiadanie samoistne rzecz niczyją, czyli takie jakbyś był właścicielem rzeczy, stajesz się jej właścicielem i nie popełniasz przestępstwa kradzieży.

Przedostatnim elementem jest fakt, że dokonać przestępczego zaboru mogącego stanowić zakazaną przez art. 278 § 1 KK kradzież można wyłącznie w stosunku do rzeczy ruchomej. W KK próżno można szukać znaczenia „rzeczy ruchomej”, więc wskazuje się w literaturze prawa karnego, że rzeczą ruchomą w znaczeniu art. 278 § 1 KK są „przedmioty, które mają charakter materialny i nie są jednocześnie nieruchomością” – tak J. Lachowski [w:] Kodeks karny. Komentarz, wyd. III, red. V. Konarska-Wrzosek, Warszawa 2020, art. 278.

Skoro już wiesz, że działaniem zmierzającym do kradzieży w znaczeniu prawnym jest „zabranie” „cudzej” „rzeczy ruchomej”, to czas na najtrudniejszy element przestępstwa, odróżniający kradzież od zwykłego naruszenia posiadania właściciela rzeczy ruchomej (i ewentualnie prawa własności rzeczy), czyli działanie umyślne sprawcy.

Zwróć uwagę, że art. 278 § 1 KK rozpoczyna się od zwrotu „w celu przywłaszczenia”. Czyli w momencie dokonania przez sprawcę zaboru cudzej rzeczy ruchomej musi istnieć w tym jego działaniu „zabierającym” postępowanie umyślne, czyli takie, w którym sprawca jest całkowicie świadomy, że zabierana rzecz ruchoma należy do kogoś innego oraz że zabierając ją chce ją przywłaszczyć, czyli zacząć twierdzić po dokonaniu zaboru, że to sprawca jest właścicielem tej rzeczy ruchomej, zacząć zachowywać się po zaborze jak właściciel. Prawo karne w art. 9 § 1 KK jednoznacznie wskazuje, że sprawca popełnia czyn zabroniony umyślnie, gdy chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia się na jego popełnienie godzi. J. Lachowski [w:] Kodeks karny. Komentarz… jednoznacznie wskazuje, że „Przestępstwo kradzieży jest czynem umyślnym, który charakteryzuje zamiar bezpośredni o szczególnym zabarwieniu. Treścią tego zamiaru jest cel przywłaszczenia, a zatem włączenie skradzionego przedmiotu na stałe do swojego majątku, powiększenie swojego majątku o skradziony składnik, postępowanie ze skradzionym przedmiotem tak, jakby się miało do niego tytuł prawny”.

Operując przykładem, wyobraź sobie taką sytuację, że stoisz przy niewielkiej ladzie sklepowej obok stanowiska kasowego. Miejsca do wykładania rzeczy z koszyka jest mało, więc ustawiasz je obok siebie, ciągle wyciągając nowe rzeczy a kasjer/ka zaczyna je kasować, ustawiając obok. W pewnym momencie powstaje jakiś rozgardiasz, że nie wiecie sami do końca czy coś było kasowane, czy nie, bo Ty wykładałeś produkty a kasjer/ka je nabijała na kasę. Sprawdziliście nawet czy wszystko jest ok, czy nie masz w reklamówce żadnych produktów nienabitych na kasę, a ze strony kasjera/ki nie padły żadne zastrzeżenia. Zapłaciłeś cenę sprzedaży z paragonu. W domu po rozpakowaniu zakupów okazuje się, że jednego produktu masz za dużo o jeden egzemplarz, za który nie zapłaciłeś.

Czy w powyższej sytuacji jesteś złodziejem/ką, bo dokonałeś/aś kradzieży, o której mowa w art. 278 § 1 KK? W mojej ocenie w żadnej mierze – wprawdzie dokonałeś zaboru cudzej rzeczy ruchomej, ale w żadnym wypadku nie miałeś woli działania świadomego, przeliczałeś wszystko w obecności kasjera/ki celem zweryfikowania nabijanych na kasę produktów, za które chciałeś zapłacić i faktycznie zapłaciłeś. W mojej ocenie wyłącznie naruszyłeś posiadanie oraz własność osoby trzeciej, uzyskując nienależną korzyść majątkową, stając się bezpodstawnie wzbogaconym, ale nie ukradłeś tej rzeczy. Tym różni się działanie umyślne i nakierunkowane na określony cel (na przykład przywłaszczenie) od działania nieumyślnego – masz wiedzę, że zachowanie jest zabronione a mimo to chcesz zachować się wbrew zakazowi.

Ale przestrzegam Cię w powyższej sytuacji przed zbytnim spokojem – w momencie, w którym uświadomiłeś sobie, że przyniosłeś ze sklepu jedną dodatkową rzecz ruchomą, za którą nie zapłaciłeś – powinieneś iść i za nią zapłacić, bo możesz dopuścić się przez to przestępstwa przywłaszczenia, o którym mowa w art. 284 § 1 KK.

Ostatnią bardzo istotną kwestią dotyczącą czynu zabronionego kradzieży jest to, że chciałbym, abyś miał świadomość, że może być bądź przestępstwem bądź wykroczeniem. Przestępstwo określa omówiony powyżej art. 278 § 1 KK, z kolei wykroczenie określa art. 119 § 1 Kodeksu wykroczeń (dalej „KW”).

Przyjrzyj się treści art. 119 § 1 KW „Kto kradnie […] cudzą rzecz ruchomą, jeżeli jej wartość nie przekracza 500 złotych, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny”. Różnica prawna polega zatem na tym, że za popełnienie przestępstwa określonego w art. 278 § 1 KK sprawca zostałby skazany na podstawie art. 278 § 1 KK, a w konsekwencji sąd karny mógłby wymierzyć takiemu sprawcy karę pozbawienia wolności w wymiarze od 3 miesięcy do 5 lat, łącznie ze wszystkimi pozostałymi konsekwencjami wynikającymi ze skazania na podstawie KK, wpisem do rejestru skazanych prawomocnym wyrokiem sądu karnego i utratą statusu osoby niekaranej za przestępstwo umyślne, zaś za popełnienie wykroczenia z art. 119 § 1 Kodeksu wykroczeń w razie ukarania takiego sprawcy na tej podstawie, sąd orzekający w sprawie o wykroczenie mógłby wymierzyć sprawcy co najwyżej karę aresztu (do 30 dni), karę ograniczenia wolności albo grzywnę, a sprawca ukarany za wykroczenie nie utraciłby statusu osoby niekaranej prawomocnym wyrokiem skazującym za przestępstwo umyślne.

O tym, kiedy zachowanie „zaboru” „cudzej” „rzeczy ruchomej” „w celu przywłaszczenia” stanowi kradzież przestępczą albo wykroczeniową decyduje aktualnie wartość kwotowa określona w art. 119 § 1 KW i na dzień wpisu wynosi 500 złotych. S. Krajnik [w:] Kodeks wykroczeń. Komentarz, red. J. Lachowski, Warszawa 2021, art. 119 wskazał, że „Obecnie, po powrocie do kwotowego określenia progu przepołowienia, zasadne jest uwzględnianie wartości rzeczy z chwili dokonywania czynu przez sprawcę, gdyż to jest wartość, którą sprawca zagarnął, dokonując danego wykroczenia”.

***

Chciałbym, abyś umiał precyzyjnie określać, kiedy może zachodzić podejrzenie popełnienia czynu zabronionego kradzieży, a taka osoba mogłaby zostać prawomocnie skazana wyrokiem sądu karnego albo wykroczeniowego, zostając tym samym prawnie uznanym za „złodzieja”, a kiedy jednak nie dochodzi do popełnienia przestępstwa albo wykroczenia, bo osoba ta naruszyła wyłącznie normy prawa cywilnego, uzyskując bezpodstawną korzyść majątkową, stając się tylko bezpodstawnie wzbogaconym.

Przestrzegam, że wygłaszanie wobec innej osoby przedwczesnych osądów czy inwektyw, określając ją „złodziejem”, bez jakiejkolwiek wiedzy czy najzwyczajniej w świecie nie doszło do najbardziej prozaicznej pomyłki, może naruszać jej dobra osobiste, jej cześć, dobrą opinię, sławę, czy nawet stanowić przestępstwo zniesławienia.

***

Jeżeli nie wiesz, w jaki sposób zredagować zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa, zachęcam umówienia się na PORADĘ PRAWNĄ, a zanalizuję Twoją sprawę karną i przedstawię Ci prawne możliwości działania.