Dzisiejszym wpisem kontynuuję omawianie regulacji związanych z majątkiem wspólnym małżonków. Jeżeli czytałeś poprzedni wpis, wiesz już, że od momentu zawarcia ważnego małżeństwa i rozpoczęcia obowiązywania między małżonkami małżeńskiej wspólności ustawowej małżonkowie, na podstawie artykułu 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej „KRO”), wszelkie prawa i przedmioty majątkowe – nabywają do majątku wspólnego, a gdyby tego było mało, nawet wszelkie uzyskiwane dochody z majątku osobistego jednego z małżonków zostają z mocy prawa objęte i zaliczone do wspólnego majątku małżeńskiego.

W ten sposób małżonkowie zaczynają gromadzić majątek, który zwyczajowo w społeczeństwie się nazywało „dorobkowym”. Zwrócę Twoją uwagę przy tym na artykuł 43 § 1 KRO, zgodnie z którym „Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym”. Sądząc po moich obserwacjach świadomości prawnej wykazywanej na spotkaniach przez klientów, można przyjąć, że w większym/mniejszym stopniu, ale jednakże jest to w miarę powszechna świadomość społeczna, że „wszystko w małżeństwie jest wspólne”, „no przysługuje chyba wszystko po równo, po połowie?” czy „chyba nie zabierze mi wszystkiego, bo połowa powinna mi przypaść tak?”.

Nazar [w:] Prawo rodzinne, wyd. 4, LexisNexis, Warszawa 2012, s. 202 wskazał, że „Ustawodawca jako zasadę (nie zaś domniemanie) przyjął w art. 43 § 1 k.r.o. równość udziałów małżonków stosownie do zasady równouprawnienia małżonków i niezależnie od przyczyny ustania wspólności majątkowej”. Podobnie konsekwentnie od lat wskazuje Sąd Najwyższy – m. in. w postanowieniu z dnia 11 stycznia 2019 r., sygn. akt: V CSK 545/17 wskazał, że „Z art. 43 § 1 k.r.o. wynika zasada równości udziałów małżonków w majątku wspólnym”.

Jednakże, istnieje jeden wyjątek, w którym udziały w majątku wspólnym małżonków mogą zostać ustalone w innych proporcjach niż 50:50 – zgodnie z artykułem 43 § 2 KRO „Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku”. Prezentowana norma prawna stanowi podstawę roszczenia o ustalenie nierównych udziałów, których ustalenie w odstępstwie od zasady 50:50 może nastąpić wyłącznie orzeczeniem sądu powszechnego tzw. orzeczeniem działowym w sprawie o podział majątku wspólnego.

Dobrze, skoro wyjaśniłem Ci już, że do majątku gromadzonego w małżeństwie i objętego wspólnością przysługują małżonkom równe prawa, to zanim rozpoczną się igrzyska z rozliczeń, musisz uświadomić sobie obowiązującą treść artykułu 35 KRO, zgodnie z którym „W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku”. Zakaz powtarza artykuł 42 KRO, zgodnie z którym „Wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku”.

Innymi słowy – dopóty między Tobą a Twoją żoną/mężem obowiązuje ważny stosunek małżeństwa i ustrój małżeńskiej ustawowej wspólności majątkowej, dopóki w żaden prawny sposób nie możesz dokonać cywilnie ważnej czynności prawnej mającej na celu podział majątku wspólnego stosownie do przysługujących praw udziałowych z artykułu 43 KRO. Mało tego, wskazuję Ci na niezwykle istotne postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 1975 r., sygn. akt: III CRN 134/75, który wskazał jednoznacznie, że niedopuszczalne jest zawarcie między małżonkami w trakcie trwania wspólności ustawowej między nimi umowy na mocy, której z majątku wspólnego zostałby przesunięty składnik majątku do majątku osobistego, bo mogłoby to być uznane za obejście tego zakazu, a taka umowa jako sprzeczna z prawem, mogłaby być bezwzględnie nieważna.

Jeżeli zatem chcesz rozliczyć się ze swoim mężem/żoną i podzielić majątek wspólny, który się nagromadził przez lata obowiązywania między Wami małżeńskiej ustawowej wspólności majątkowej, musisz przyjąć następującą chronologię działań prawnych:

1) Po pierwsze musi zostać zniesiona obowiązująca między Wami małżeńska ustawowa wspólność majątkowa. W tym celu musisz albo zawrzeć umowę majątkową przed notariuszem ustanawiającą rozdzielność majątkową albo musi zostać rozwiązane małżeństwo (prawomocnie orzeczony rozwód) albo musi zostać prawomocnie orzeczona separacja (art. 54 § 2 KRO) albo musi zostać z Twojego powództwa prawomocnie orzeczona przez sąd wyrokiem rozdzielność majątkowa (art. 52 § 1 KRO);

2) Po drugie, zaistnienie jednego z powyższych zdarzeń umożliwia ustalenie okresu, w którym gromadzony był majątek wspólny małżonków – początek osi czasu przyjmuje się od dnia, kiedy wspólność zaistniała (najczęściej jest to dzień zawarcia małżeństwa), a koniec tej osi przypada na dzień ustania wspólności majątkowej. Od tego momentu możesz bez żadnych prawnych przeszkód, wiążąco, żądać podziału majątku wspólnego;

3) Trzecim krokiem będzie wystąpienie wobec małżonka z żądaniem (roszczeniem) dokonania podziału majątku wspólnego stosownie do przysługujących Wam udziałów. Może się to odbyć na dwa sposoby: a) szybko i zgodnie, poprzez zawarcie umowy o podział majątku wspólnego albo b) sądownie, poprzez wydanie przez sąd postanowienia działowego.

Jest to oczywistą sytuacją, gdy wczytasz się w przyczyny ustania wspólności ustawowej, o których powyżej pisałem, że w bardzo niewielu przypadkach małżonkowie albo byli małżonkowie będą w stanie zgodnie podzielić majątek wspólny, rozdysponowując go między sobą. To wynika z istoty zespolenia rodzinno-majątkowego małżeństwa i faktu, że w sytuacjach zakończenia jednej z najbardziej intymnych i bliskich, osobistych relacji, jaką jest małżeństwo, trudno przejść od tak do porządku dziennego, włączyć chłodną kalkulację, myślenie biznesowe i w swojej byłej połówce widzieć tylko uprawniony do połowy podmiot, z którym najlepiej szybko bym się dogadał i po problemie. Niestety rzeczywistość jest bardziej złożona i zazwyczaj w takich przypadkach emocje między uprawnionymi do majątku wspólnego sięgają zenitu, a każda strona chce uzyskać dla siebie jak najwięcej kosztem drugiej strony.

Ustawodawca wiedząc, że takie sytuacje będą miały miejsce, nie pozostawił kwestii podziału majątku tylko w gestii małżonków, ustanawiając prawo do wystąpienia przez jednego z małżonków do sądu z żądaniem podziału majątku wspólnego małżonków. Szukając podstawy prawnej samodzielnie, możesz mieć trudności, bo zostało to niestety opisane bardzo pokrętnie, poprzez dwa odniesienia – zgodnie z art. 46 KRO „W sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku”, a z kolei wchodząc w przepisy o dziale spadku, znajdujemy odniesienie do przepisów o zniesieniu współwłasności (art. 1035 KC) i tak musimy wylądować wzrokiem na artykule 210 § 1 KC, zgodnie z którym „Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności”, czyli każdy z małżonków (jeżeli wspólność ustała przez rozwód – byłych małżonków) może żądać podziału majątku wspólnego.

Jaka jest istota sądowego podziału majątku wspólnego? Sędzia dr Sylwia Jastrzemska [w:] T. Szanciło, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. II, Warszawa 2019, s. 98 wskazała, że „Sąd, a nie wnioskodawca, zobowiązany jest do ustalenia w toku postępowania o podział majątku wspólnego małżeńskiego skład i wartość majątku”. Zatem dzieląc majątek wspólny przed sądem, w wyniku wszczęcia sprawy o podział majątku wspólnego, Sąd w postanowieniu działowym zawiera następujące rozstrzygnięcia:

1. Ustala skład majątku wspólnego małżonków, czyli Sąd w postanowieniu wymienia konkretnie od myślników każdy pojedynczy składnik majątku wspólnego, które przez wszystkie lata obowiązywania ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej małżonkowie zgromadzili i które istniały na dzień ustania tej wspólności oraz ustala wartość każdego z nich w dniu orzekania według jego stanu z dnia ustania wspólności;

2. Następnie Sąd ustala udziały w majątku wspólnym przysługujące każdemu z małżonków, zwyczajowo równe, 50:50;

3. Ostatecznie Sąd dokonuje podziału majątku wybierając jedną z trzech możliwości:

– rozdysponowuje poszczególne przedmioty majątkowe między małżonkami;

– podzieli fizycznie rzeczy, jeżeli jest to wskazane i nie spowoduje utraty wartości rzeczy w wyniku podziału lub

– zarządzi sprzedaż rzeczy celem podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży stosownie do ustalonych udziałów;

4. W celu wyrównania wartości udziału w dzielonym majątku, Sąd zasądzi spłatę na rzecz tego z małżonków, którego wartość uzyskanych praw w majątku jest mniejsza od tego, który wskutek przysądzenia przedmiotów majątkowych uzyskał większą wartość.

W ten sposób od momentu uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie podziału majątku wspólnego, majątek wspólny małżonków przestał istnieć. Nie ma już masy majątkowej wspólnej, a nastąpił taki stan jak sprzed zaistnienia małżeńskiej wspólności ustawowej, czyli każdy z małżonków ma wyłącznie swój majątek osobisty.

Małżeńskie prawo majątkowe nie należy do prostych rozwiązań, które można zrozumieć w godzinę, ale wierzę, że dzięki lekturze wpisu, poznałeś najbardziej istotne w tym zakresie panujące zasady wzajemnych rozliczeń. Możliwe, że kiedyś staniesz przed problemem podziału majątku ze swoim byłym małżonkiem, na którego nie masz chęci i siły więcej patrzeć, a niestety musisz z nim jeszcze podzielić budowany przez lata majątek.

Niewiedza jak to wygląda nawet w zarysie, nieświadomość odnośnie czego oczekiwać po postępowaniu, co zrobić i jak postępować przed sądem oraz ile Ci przypadnie majątku i na ile możesz liczyć dodatkowo potęguje emocje i stres z tym związany. Zawsze pamiętaj, że punktem wyjścia jest równy udział w majątku wspólnym, 50:50. Gdy w Twojej sytuacji nie ma żadnych widoków na zgodny, umowny podział majątku wspólnego, z uwagi na niemożliwość zawarcia umowy z drugą stroną, podziału ostatecznie i definitywnie dokona Sąd w taki sposób, aby każdy z Was otrzymał majątek stosownie do udziału.

Jeżeli potrzebujesz pomocy prawnej w sprawie podziału majątku małżeńskiego, zniesienia współwłasności lub działu spadku, umów się na PORADĘ PRAWNĄ, a zanalizuję Twoją sprawę i przedstawię Ci prawne możliwości najkorzystniejszego podzielenia majątku po ustaniu wspólności majątkowej.