Jedną z częściej zawieranych w życiu codziennym umów jest darowizna. Rodzice darują dzieciom przeróżne rzeczy, od nieruchomości, gospodarstw rolnych, samochodów, ciągników, zwierząt, sprzętów czy pieniędzy, po drobne rzeczy ruchome w postaci biżuterii, agd, rtv i innych. Naturalnym jest, że przedmioty darowizny miewają nieraz sporą wartość majątkową i sentymentalną, szczególnie nieruchomości rodowe.

Zgodnie z art. 888 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej „KC”) „Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku”.

Podstawową zatem prawną przyczyną zawierania umowy darowizny między darczyńcą a obdarowanym, jest chęć uczynienia darmowego przysporzenia majątkowego obdarowanemu przez darczyńcę. Trafnie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 13 października 2005 r., sygn. akt: I CK 112/05, że „Z chwilą dokonania darowizny powstaje między darczyńcą a obdarowanym szczególny stosunek osobisty, mający charakter moralny, a przejawiający się obowiązkiem wdzięczności obdarowanego. Naruszenie tego obowiązku w sposób dotkliwy dla darczyńcy powoduje konsekwencję przewidzianą w art. 898 § 1 KC, polegającą na powstaniu uprawnienia darczyńcy do odwołania darowizny”.

Jeżeli zatem po zawarciu umowy darowizny, między obdarowanym a darczyńcą wywiążą się takie stosunki osobiste wskazujące, że obdarowany nie jest wdzięczny darczyńcy za dobrodziejstwo, które mu darczyńca uczynił, darczyńca uzyskuje ustawowe uprawnienie do złożenia obdarowanemu oświadczenia o odwołaniu darowizny.

Zgodnie z art. 898 § 1 i 2 KC „Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności” oraz „Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.[…]”, a zgodnie z art. 899 § 3 KC „Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego”.

Powyższe oznacza, że w sytuacji, w której będąc darczyńcą czujesz się przez obdarowanego krzywdzony jego działaniami, postawą, zachowaniem, ignorowaniem, unikaniem i innym tego typu zachowaniem wskazującym na możliwe uchybienie obowiązkowi wdzięczności za otrzymaną darowiznę, możesz złożyć obdarowanemu na piśmie oświadczenie o odwołaniu darowizny z powodu rażącej niewdzięczności (art. 900 KC wymaga pisemnego oświadczenia). Pamiętaj, że nie możesz się zastanawiać z tym w nieskończoność, tylko masz nieprzekraczalny termin jednego roku na jej odwołanie od dnia, w którym się dowiedziałeś o niewdzięczności, bo inaczej Twoje uprawnienie wygaśnie.

Pismo darczyńcy zawierające oświadczenie o odwołaniu darowizny nieruchomości z powodu rażącej niewdzięczności powinno dla prawnej skuteczności zawierać przede wszystkim:

1) imię i nazwisko darczyńcy;

2) imię i nazwisko obdarowanego z ewentualnymi innymi danymi uniemożliwiającymi jego mylne oznaczenie, a najlepiej PESEL;

3) tytuł, datę i miejsce sporządzenia;

4) oświadczenie o odwołaniu z powodu rażącej niewdzięczności darowizny dokonanej w tym i tym dniu w tym i tym miejscu (oznaczenie darowizny), a jeżeli dokonana była w formie aktu notarialnego, opisanie aktu notarialnego, jego daty, miejsca i notariusza dokonującego czynności notarialnej;

5) dokładne uzasadnienie rażącego charakteru niewdzięczności odczuwanej przez darczyńcę od obdarowanego, najlepiej z określeniem dowodów;

6) wezwanie do zwrotu przedmiotu darowizny i zawarcie umowy zwrotnego przeniesienia własności rzeczy darowanych w wyznaczonym terminie (14 dni/21 dni/30 dni itd.);

7) podpis darczyńcy;

8) dostarczenie oświadczenia obdarowanemu w taki sposób, aby miał możliwość zapoznania się z Nim, niezależnie czy obdarowany faktycznie się z Nim zapoznał czy nie. Najlepiej należałoby wysłać oświadczenie na wszystkie znane adresy obdarowanego listem poleconym z potwierdzeniem odbioru (żółta zwrotka).

Jeżeli darczyńca dokona wszystkich powyżej opisanych przeze mnie prawnych działań, to skutecznie złoży oświadczenie o odwołaniu darowizny. Będzie wtedy mógł, w razie niezastosowania się przez obdarowanego do wezwania i odmówienia zawarcia umowy przenoszącej zwrotnie własność przedmiotu darowizny, pozwać obdarowanego przed sąd powszechny i odzyskać własność darowizny dzięki wyrokowi.

Kodeks cywilny tak konstruuje uprawnienie do odwołania umowy darowizny, że złożenie obdarowanemu takiego oświadczenia powoduje powstanie wyłącznie zobowiązania obdarowanego do zawarcia umowy zwrotnie przenoszącej własność darowanych rzeczy, szczególnie nieruchomości. Innymi słowy zachodzi sytuacja taka, jak gdyby darczyńca i obdarowany byli związani umową zobowiązującą obdarowanego do zwrotu, a darczyńcę uprawniającego do domagania się zwrotu darowizny.

Sąd Najwyższy 7 stycznia 1967 r. podjął uchwałę w składzie 7 sędziów nadając jej moc zasady prawnej, zgodnie z którą wyjaśnił, że „Oświadczenie odwołujące darowiznę nieruchomości z powodu rażącej niewdzięczności nie powoduje przejścia własności nieruchomości z obdarowanego na darczyńcę, lecz stwarza jedynie obowiązek zwrotu przedmiotu odwołanej darowizny stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu”.

Powyższe oznacza, że koniecznym jest po odwołaniu darowizny, zawarcie umowy zwrotnie przenoszącej własność z obdarowanego na darczyńcę. Co zrobić gdy darczyńca odmówi zawarcia takiej umowy? Należy pozwać go o stwierdzenie przez sąd obowiązku zawarcia takiej umowy. W ww. uchwale SN wskazał dalej, że „[…] gdy sąd uwzględnia powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy całkowicie zgodnie z żądaniem powoda; w takich wypadkach orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy i zastępuje tę umowę”.

Załączam przykładowy wyrok, który należy uzyskać, aby móc odzyskać własność nieruchomości po odwołaniu darowizny:

Podsumowując, w momencie, w którym sąd wydaje prawomocny wyrok uwzględniający powództwo i stwierdzający obowiązek zawarcia umowy zwrotnego przeniesienia przedmiotu darowizny na darczyńcę, własność darowizny z powrotem wraca do darczyńcy, a umowa zwrotnego przeniesienia własności dochodzi do skutku. Taki wyrok pozwala wpisać własność nieruchomości do księgi wieczystej, a także odzyskać posiadanie rzeczy przymusowo, dzięki egzekucji komorniczej wobec obdarowanego.

W wyroku z dnia 7 maja 1997 r., sygn. akt: I CKN 117/97 Sąd Najwyższy wskazał, że „Pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpadają tylko takie czynności obdarowanego, które są skierowane przeciwko darczyńcy ze świadomością i w nieprzyjaznym zamiarze. Chodzi tu więc przede wszystkim o popełnione przestępstwo przeciwko darczyńcy (zarówno przeciwko życiu, zdrowiu i czci, jak i przeciwko mieniu) oraz o naruszenie przez obdarowanego obowiązków wynikających ze stosunków osobistych łączących go z darczyńcą, jak np. odmowa udzielenia pomocy w chorobie mimo oczywistej możliwości. Wyłączone są natomiast krzywdy czy przykrości wyrządzone w sposób niezamierzony, popełnione w uniesieniu czy rozdrażnieniu, zwłaszcza wywołane zachowaniem się darczyńcy. Czyny dowodzące niewdzięczności muszą świadczyć o znacznym napięciu złej woli obdarowanego, na co wskazuje użycie przez ustawodawcę słów “rażąca niewdzięczność”. Nie uzasadnia więc odwołania darowizny dopuszczenie się przez obdarowanego takich czynów, które w danych okolicznościach i warunkach nie wykraczały poza zwykłe przypadki życiowych konfliktów”.

W wyroku z dnia 26 lipca 2000 r., sygn. akt: I CKN 919/98 Sąd Najwyższy wskazał, że „Niewdzięczne będzie każde zachowanie obdarowanego, niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, przy czym aby zostało uznane za “rażąco niewdzięczne”, musi cechować je znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Dlatego pod pojęcie “rażącej niewdzięczności” podpadają przede wszystkim przestępstwa skierowane przeciwko życiu, zdrowiu, czci i godności osobistej, a wreszcie przeciwko majątku darczyńcy. Cechy rażącej niewdzięczności mogą mieć także inne zachowania wysoce nieprzyjazne kierowane bezpośrednio wobec darczyńcy jak i także w stosunku do osoby jemu bliskiej. W każdym jednak przypadku niezależnie od tego, czy będą to działania, czy zaniechania obdarowanego wymagane jest ujawnienie po jego stronie zamiaru pokrzywdzenia darczyńcy”.

W wyroku z dnia 26 września 2000 r., sygn. akt: I CKN 810/00 Sąd Najwyższy wskazał, że „Darowizna wytwarza stosunek etyczny między darczyńcą a obdarowanym, wyróżniający się etycznym obowiązkiem wdzięczności. Pogwałcenie tego obowiązku przez dopuszczenie się ciężkich uchybień opatrzone jest sankcją prawną, przewidzianą w art. 898 § 1 k.c., w postaci prawa odwołania darowizny. Warunkiem tego prawa jest, aby obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. Taką kwalifikowaną postać ma dopiero takie zachowanie się obdarowanego, które w świetle istniejących reguł moralnych i prawnych świadczy o tym, że darczyńca odczuwa je wysoce ujemnie. O tym, czy postępowanie obdarowanego przedstawia się jako rażąca niewdzięczność rozstrzyga sąd”.

We wszelkich tego typu sytuacjach, możesz odwołać darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności, a w procesie o stwierdzenie przez sąd obowiązku zawarcia umowy zwrotnego przeniesienia własności przedmiotu darowizny sąd będzie badał zasadność odwołania darowizny i zaistnienia rażącej niewdzięczności.

***

W prawie cywilnym nie ma sytuacji braku obowiązków. W umowach majątkowych wzajemnych jedno świadczenie ma odpowiadać drugiemu. W darowiźnie za otrzymywane darmo świadczenie, obdarowany zgadza się przyjąć moralny obowiązek wdzięczności wobec darczyńcy. Jego uchybienie powoduje, że darowizna traci swój sens, a darczyńca może całkowicie legalnie ją odzyskać. Decyzja należy wyłącznie do darczyńcy.

Jeżeli szukasz pomocy w kwestii odwołania darowizny i jej odzyskania albo obrony przed roszczeniem o zwrot przedmiotu darowizny, zapraszam do kontaktu i skorzystania z PORADY PRAWNEJ, a przedstawię Ci możliwości działania oraz poprowadzę Twoją sprawę.