Dzisiejszym wpisem chciałbym szczegółowo przedstawić Ci problem naruszania szczególnie istotnego dobra prawnego, jakim jest godność człowieka (postrzegana jako cześć wewnętrzna, czyli poczucie własnej wartości i oczekiwanie okazywania szacunku przez innych ludzi oraz cześć zewnętrzna postrzegana jako zachowanie dobrego imienia, dobrej sławy, dobrej opinii w oczach innych ludzi).

Sięgając wspomnień, od pierwszych moich przebłysków pamięci jestem w stanie stwierdzić, że spotykałem się bardzo często z naruszeniami godności i czci innych osób przez inne osoby. Dotyczyło to sytuacji z podwórka, ze szkoły, z domu czy z obserwacji życia społecznego. Nagminnie byłem świadkiem i jestem pewien, że Ty również, kreowania i kierowania wobec innych osób przezwisk, wyzwisk, obraźliwych czy prześmiewczych nazw, zwrotów, pseudonimów. Wielokrotnie widziałem kłótnie dorosłych ludzi, nad którymi emocje wzięły górę i bez żadnych hamulców, nawet w miejscach publicznych, czy ogólnie dostępnych, potrafili się bezpardonowo werbalnie atakować, lżąc wszelkiej maści coraz bardziej poetyckimi przekleństwami. Również wielokrotnie byłem odbiorcą przezwisk, które sprawiały mi przykrość i ból.

Dzisiaj chciałbym Ci szczegółowo wyjaśnić, że polskie prawo wprost zabrania opisywanych powyżej rodzajów zachowania, a nadrzędną wartością, którą owy zakaz ma chronić, jest godność człowieka. Wskazuję Ci, że zgodnie z normą prawną najwyższej rangi tj. artykułem 30 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 nr 78 poz. 483 dalej „KonstRP”) „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”. Jej doprecyzowanie wyrażają dalsze normy prawne wynikające z:

1) artykułu 31 ustępu 2 „Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje”;

2) artykułu 37 ustępu 1 „Kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji” oraz

3) artykułu 47 „Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym”.

P. Tuleja wskazał [w:] P. Czarny, M. Florczak-Wątor, B. Naleziński, P. Radziewicz, P. Tuleja, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. II, LEX/el. 2021, art. 30, że „Poszanowanie godności i życia człowieka stanowi podstawowy cel funkcjonowania demokratycznego państwa prawa. Z zasady poszanowania godności wynika, że człowiek powinien być traktowany jako wolny, autonomiczny podmiot, zdolny do rozwijania swej osobowości i kierowania własnym postępowaniem (TK – K 44/07). Komentowana zasada oznacza, że człowiek zostaje uznany za najwyższą wartość, a każda istota ludzka za osobę (MS, t. I, s. 723)”.

W tym miejscu muszę Ci wyjaśnić, że powyższe konstytucyjne zasady szczegółowo zostały rozwinięte w prawie cywilnym i prawie karnym. Kodeks cywilny (zwany dalej „KC”) wprowadził w artykule 23 rozróżnienie godności człowieka na cześć wewnętrzną oraz cześć zewnętrzną:

1) Cześć wewnętrzna jest to wyobrażenie człowieka o własnej wartości i oczekiwanie szacunku ze strony innych ludzi – tak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 maja 2014 r., sygn. akt: V CSK 361/13;

2) Cześć zewnętrzna jest to dobra sława człowieka w oczach innych ludzi; dobra opinia, którą o danej osobie mają inne osoby; szacunek, którym człowieka obdarza otoczenie, obejmuje wszystkie dziedziny aktywności życiowej osoby: jej życie osobiste, zawodowe i społeczne – tak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 października 1971 r., sygn. akt: II CR 455/71.

Wskazane wartości przynależne Tobie chroni zatem prawo cywilne (artykuł 23 i 24 KC) oraz prawo karne (artykuł 212 i 216 Kodeksu karnego zwanego dalej „KK”).

Prof. dr hab. M. Pazdan [w:] K. Pietrzykowski. KC. Komentarz, art. 24, Warszawa 2020, s. 122-123 wskazał, że do naruszenia czci może dochodzić w najprzeróżniejszy sposób: 1) za pośrednictwem mowy (werbalnie), 2) pisemnie, 3) w wypowiedziach radiowych, 4) za pośrednictwem TV, 5) w parlamencie, 6) na wiecach przedwyborczych, 7) listownie, 8) w pismach urzędowych, 9) publikacjach, 10) książkach, 11) uchwałach instytucji kolegialnych, 12) w audycji, czy 13) w internecie, na forum internetowym czy grupach dyskusyjnych.

Dalej autor podkreślił, co z pewnością sam możesz łatwo dostrzec, że wśród wypowiedzi naruszających godność lub dobre imię można wyróżnić wypowiedzi opisowe (przedstawiające nieprawdziwe fakty) albo wypowiedzi oceniające (przedstawiające opinie). Niestety, ewolucja technologii cyfrowych i powstawanie coraz to nowszych środków komunikacji na odległość stanowi klasyczny przykład miecza obosiecznego. Prócz wielu pozytywnych aspektów, niesie za sobą aspekt negatywny, który z całą pewnością stanowi łatwo dostępna możliwość wyrażania swojego zdania w internecie przez nieograniczony krąg osób, przy czym bardzo często pojawiające się wypowiedzi stanowią ewidentne naruszenia dobrego imienia adresata. Zjawisko aktualnie nazwano internetowym hejtem.

Jak już wspominałem we wpisie o dobrach osobistych, artykuł 24 § 1 i § 2 KC daje Ci narzędzia służące ochronie Twojej godności i czci.

Jeżeli stwierdzisz, że Twoje poczucie własnej wartości lub Twoje dobre imię zostaje działaniami innej osoby zagrożone, możesz żądać od osoby grożącej Ci naruszeniem, ażeby natychmiast zaprzestała swoich działań. Żądanie wobec zagrażającego możesz wystosować w formie dowolnej i ile razy chcesz – ustnie, pisemnie, telefonicznie, mailowo, czy przez pełnomocnika. Jeżeli zagrażający naruszeniem się do wezwania nie zastosuje, możesz złożyć pozew cywilny do sądu powszechnego – sądu okręgowego i oczekiwać wydania wyroku.

Jeżeli stwierdzisz, że Twoje poczucie własnej wartości lub Twoje dobre imię zostało już naruszone (tj. fakt się dokonał – otrzymałeś list, wydany został szkalujący i pomawiający Cię artykuł, audycja itp.), możesz od naruszyciela wystosować roszczenia o 1) usunięcie dokonanego naruszenia – przeproszenia, sprostowania lub opublikowania przeprosin lub sprostowania oraz 2) zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na Twoją rzecz lub na wskazaną przez Ciebie organizację społeczną we wskazanej przez ciebie wysokości. Podobnie jak powyżej, wystosowujesz wtedy wezwanie w dowolnej formie, osobiście lub przez pełnomocnika, a jeżeli to nie poskutkuje, przysługuje Ci prawo wystąpienia do sądu okręgowego z powództwem o ochronę dóbr osobistych.

Prawo karne w artykule 212 KK i 216 KK ustanawia dodatkową ochronę godności człowieka, poprzez opisanie przestępstwa zniesławienia oraz zniewagi:

1) Zgodnie z artykułem 212 § 1 KK „Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności”;

2) Zgodnie z artykułem 216 § 1 KK „Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności”.

I. Zgoliński wskazał [w:] Kodeks karny. Komentarz, wyd. III, red. V. Konarska-Wrzosek, Warszawa 2020, art. 212 s. 1058, że „Istotą zniesławienia jest pomawianie. Czynność sprawcza zniesławienia sprowadza się do pomawiania o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego do danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Zniesławienie, na co wskazuje sama nazwa tego występku, godzi w sławę innego podmiotu, postrzeganą jako jego dobre imię i domniemanie wszelkich cech pozytywnych”.

Dalej I. Zgolinski [w:] Kodeks karny. Komentarz… s. 1074 wskazuje, że „Przestępstwo znieważenia sprowadza się do tych zachowań sprawcy, które wyrażają pogardę dla innej osoby, w szczególności mają poniżyć ją, uwłaczać godności oraz sprawić, aby poczuła się obrażona. Chodzi tu o wszelkie zachowania sprawcy, niezależnie od ich formy. Znieważenia można więc dokonać np. gestem, pismem, jak też werbalnie”.

Co możesz i powinieneś zrobić w przypadku, gdy stwierdzić, że działanie innej osoby może prócz naruszenia dobra osobistego równocześnie stanowić przestępstwo zniesławienia albo zniewagi? Otóż w tym przypadku przestępstwo zniesławienia i zniewagi jest ścigane z oskarżenia prywatnego, czyli wprost możesz osobiście albo przez pełnomocnika sformułować akt oskarżenia i następnie wnieść go do sądu powszechnego, który ma obowiązek rozpoznać sprawę i rozstrzygnąć o ponoszeniu odpowiedzialności karnej przez oskarżonego. Jeżeli sąd stwierdzi, że doszło do przestępstwa – wyda wyrok skazujący, orzekający wymiar kary zgodnie z regułami sądowego wymiaru kary i jej celami oraz nałoży na skazanego inne obowiązki, szczególnie obowiązek przeproszenia, zapłaty zadośćuczynienia lub podania wyroku do publicznej wiadomości. Wyrok skazujący również zostanie odnotowany w kartotece karnej osoby skazanej.

Jeżeli nie wiesz, w jaki sposób zredagować wezwanie do zaprzestania naruszeń i usunięcia skutków naruszeń dóbr osobistych albo zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa, zachęcam do umówienia się na PORADĘ PRAWNĄ, a zanalizuję Twoją sprawę i wskażę Ci prawne możliwości celem ochrony Twoich praw.